اثربخشی کارکرد مدیران بر توانمندسازی معلمان

رضا فرهادیان، توانمندسازی معلمان مسلمان برای غلبه یافتن بر نظام سلطه و استکبار جهانی

      معلمان هدفمند و متعهد و خلاق سرمایه‌های اجتماعی نظام آموزشی هر کشوری محسوب می‌شوند؛ از این رو، در حال حاضر در این شرایط اجتماعی جامعه اسلامی، توانمندسازی آنان زمینۀ شکوفایی نسل آتی جامعه تشیّع را تضمین می‌نماید. این فرایندی است که با کارکردهای مدبرانۀ مدیران متعهد آموزشی در یک مدرسه مطلوب امکان‌پذیر است؛ بنابراین کارکردهای صحیح و مدبرانه و تخصصی و رهبری مدیران می‌تواند توانمندی معلمان را در طول سال تحصیلی افزایش دهد.
     نیروی انسانی ماهر و متعهد و مدیر، مهم‌ترین، گران‌ترین و با ارزش‌ترین سرمایه و منابع سازمانی یک کشور است و تنها عنصر هماهنگ‌کننده‌ و آگاهی‌بخش است که نقش اصلی را در میان کلیۀ عوامل یک سازمان و یا یک مجموعه آموزشی در جامعه دارد.
     می‌توان به سادگی بیان نمود که بدون افراد کارآمد، مفید و متعهد و خلاق، دست‌یابی به اهداف سازمانی غیرممکن است؛ از این رو، منابع انسانی نقش اساسی در رشد، پویایی و بالندگی و یا شکست و نابودی یک سازمان و یا یک مؤسسه و یا یک مدرسه دارد؛ بنابراین توانمندسازی معلمان و کارکنان به یکی از مهم‌ترین دل‌مشغولی‌های مدیران تبدیل‌ گردیده است.
     توانمندسازی عبارت است از: برنامه‌ریزی برای دانش‌افزایی و تفویض اختیار در نقش سازمانی و یا حوزۀ مسئولیتی یک فرد برای رشد و ارتقاء علمی و اخلاقی که در فرایند فضای صمیمی و کاری و مساعد مدرسه که همواره در نقش سازمانی او دیده می‌شود.
     این توانمندی به معنی اشتیاق و انگیزه‌مندی فرد برای احراز مسئولیت است و زمینه‌ای برای استقبال و داوطلب شدن جهت افزایش گفتمان‌های تفکر انتقادی، فعالیت‌های خلاق گروهی جهت حرکت به سوی اهداف و مبادله و پالایش تجربیات، تفکر، مشاهده و گفت‌وگو برای رشد و بالندگی است.
     توانمندسازی یک راهکار مهم برای گسترش و رشد مدرسه و معلمان، در جهت رویارویی با مشکلات و پدیده‌ها و رفتارهای جدید و مختلف مربیان و متربیان و اولیا است. از طرفی دیگر کارکردهای رهبری مدیران، بیانگر چگونگی تعامل آنها با کارکنان و معلمان و اولیاءِ تحت سرپرستی در مدرسه است.
     برنامه‌ریزی و رفتار صحیح و مدبرانه و آگاهی‌بخش و تخصصی نسبت به مسائل آموزشی و تربیتی مدیر و یا یک رهبر آموزشی می‌تواند زمینه‌های بلوغ و توانمندی و علاقه و انگیزه‌مندی معلمان را فراهم سازد؛ در واقع، مدیر است که می‌تواند با اتخاذ سبک مناسب و روش متنوع و خلاق و درک موقعیت و نیاز معلمان، زمینه‌های تشویق و ترغیب آنان را برای قبول مسئولیت‌های بیشتر و متنوع‌تر و سنگین‌تر فراهم سازد و همچنین معلمان را به طرف توانمند شدن سوق دهد.
     محیط کار امروزی مؤسسه فرهنگی تربیتی و مدرسه توحید، به مدیران و معلمانی نیاز دارد که بتوانند؛ فکر کنند، طرح ارائه دهند، خلاقیت داشته باشند، راه‌حل‌هایی پیشنهاد دهند و بالاخره تصمیم صحیح بگیرند و در مقابل کار خود پاسخ‌گو باشند. همچنین معلمان و کارکنان امروزی در این مجموعه نیز از سازمان و مدرسه خود توقع بیشتری دارند و طالب کار و فعالیت‌های هدفمندی هستند، خواهان و خواستار صداقت و صراحت‌اند و خودیابی و خودشکوفایی بیشتری را برای رشد طلب می‌کنند؛ بنابراین مدیران و رهبران آموزشی تربیتی باید به گونه‌ای رفتار کنند که هم از نظر اخلاقی الگو و نمونه بوده و هم انتظارات معلمان و هم اهداف مجموعه آموزشی و مدرسۀ خود را برآورده نمایند.
     این کار از طریق توانمندسازی معلمان و کارکنان محقق می‌شود و در صورت بهره‌گیری از آن نه تنها تعهد و وفاداری معلمان به مجموعۀ آموزشی خود بیشتر خواهد شد، بلکه رفتارهایی مانند: انصاف، سازگاری و هم‌نوایی با گروه و اعضای مدرسه در آنان دیده خواهد شد؛ لذا در برنامه توانمندسازی و رشد علمی و اخلاقی مواردی از قبیل؛ جلب تعهد افراد و مشارکت در مدرسه، ایجاد انتظارات صریح و واقع‌بینانه، تأکید بر اهمیت هم‌افزایی، تفویض اختیار و سهیم کردن آنان در تصمیم‌سازی جزء کارکردهای رهبری مدیران به حساب می‌آید.
     بر این اساس نظریۀ مدیریت بر مبنای هدف (هدف الهی) و خلوص در کار، چنانچه معلمان یا کارکنان در تعیین هدف‌گذاری جزئی و رفتاری و طرح‌های ارتقایی و خلاق اگر مشارکت داشته باشند و سهیم باشند، مسئولیت بیشتری را تقبل می‌نمایند و با رضایت بیشتری کارها و فعالیت‌های آموزشی و تربیتی خود را دنبال می‌کنند. معلمان برای گرفتن نقش‌های جدید (مشارکت در تصمیم‌سازی) و مدیران برای مهیا نمودن زمینۀ این مشارکت باید جدیت و تلاش و سعی بیشتری را تقبل نمایند تا زمینۀ توانمندسازی آنان فراهم شود. البته توانمندسازی معلمان به باورها و احساسات آنان در مورد قبول مسئولیت و نقشی که در مدرسه دارند هم مربوط می‌شود و عوامل محیطی و ارتباطی مدیر و ایجاد فضای صمیمی و معنوی و اعتقادی در محیط کار نقش اساسی دارند. زمینه‌سازی را مدیران بوجود می‌آورند ولی باور و انگیزه و اعتقاد معلمان و کارکنان هم نسبت به ایفای نقش خود در مدرسه می‌تواند بسیار کارساز باشد. افراد باید خودشان احساس ارزشمندی کنند که دارای آزادی عمل و قدرت تصمیم‌گیری در حوزۀ کاری خود برای تطبیق با اهداف متعالی مدرسه هستند، باید احساس تعلق‌ خاطر نسبت به مدرسه داشته باشند و دربارۀ توانایی‌های خود به احساس شایستگی و مهارت برسند و احساس کنند که شایسته اثربخشی در فرایند رشد یک مدرسه مطلوب با اهداف تربیتی و ادب الهی برایشان حاصل می‌شود.
     اینجا است که نقش مدیران و رهبران آموزشی اهمیت پیدا می‌کند که آیا آنان شایستگی و مهارت‌ها و تخصص‌های لازم آموزشی و تربیتی را برای رهبری و مدیریت رشد خود و دیگران را دارند؟ آیا می‌توانند در پرتو سهیم کردن معلمان و کارکنان در تبیین و آگاهی از اهداف، نقش خود را در مدرسه برای طراحی فعالیت‌های خلاق و عمیق آموزشی و تربیتی و ادبی ایفاء کنند؟ آیا با رفتار صبورانه و تحمل‌پذیری بالا می‌توانند کارها را به صورت گروهی سامان دهند و فرصت بیشتری برای رشد اخلاقی و مهارت‌های حرفه‌ای در اختیار آنان قرار دهند؟
     مهم‌ترین عامل در توانمندسازی معلمان، مدیر مدرسه است که با ایجاد روحیه جمعی که «ید ا... مع الجماعه» و با اهمیت دادن به کوچک‌ترین فعالیت و تلاش همکاران و دیدن تک‌تک آنان با تفویض اختیار و فراهم کردن زمینه مشارکتی و خلاقیتی، با حذف موانع و ایجاد احساس ارزشمندی در معلمان، بسترهای لازم را برای رشد و ارتقاء توانمندی‌ها فراهم ‌نماید. از جمله عوامل مؤثر بر توانمندسازی؛ نحوه مدیریت و ارتباط و تعامل سازندۀ مدیر با معلمان و کادر مدرسه است.
     مدیر باید احساس کند که به عنوان یک الگو آموزشی تربیتی با تمام وجود و ظرفیت و مهارت و ایمان و اعتقاد به رشد و تعالی (ایتام آل محمد (ص)) و دانش‌آموزان حساس بوده و برای لحظه لحظه‌های بچه‌ها و معلمان دارای برنامه کاری و هدفمندی باشد. در این صورت نقش مدیران از کنترل صرف اداره کارکنان و انجام تدارکات، تبدیل به تسهیل‌کننده و هماهنگ‌کننده فرایند فعالیت‌های آموزشی و تربیتی هدفمند ارتقاء و تحول می‌یابد. به جای تمرکز روی فعالیت‌های کمی و ظاهری و شعاری، روی فعالیت‌ها و کارهای هدفمند و کیفی و عمیق تمرکز می‌یابد و تلاش‌ها و همچنین ارتباطات خود را بین افراد با صمیمیت و محبت و شخصیت دادن به تک‌تک معلمان و کارکنان گسترش می‌دهد.
     با برنامه‌هایی‌ از قبل فکر شده و تدبیر شده، زمینه‌هایی برای ارتقاءِ اعتمادبه‌نفس و افزایش مهارت‌های کاری و اخلاقی برای تصمیم‌گیری مؤثر و افزایش بهره‌وری معلمان و با بهره‌گیری از ابعاد اصلی توانمندسازی؛ ایجاد احساس تعلق به مدرسه و کار و اعتمادبه‌نفس، ایمان و خلوص برای رسیدن اهداف مقدس تعلیم‌وتربیت اسلامی فراهم می‌آورد. نوع برخورد مناسب با اعضای درون سازمانی و برون سازمانی مدرسه را سامان بخشد و با ایجاد روحیۀ کاری و اعتمادبه‌نفس و اثربخشی و احساس ارزشمندی و انگیزه‌مندی، میزان خشنودی معلمان و اولیا را در یک مدرسۀ مطلوب بالا می‌برد و سبب می‌شود که معلمان با جدیت بیشتری فعالیت نمایند و در بهبود رشد و تعالی خود کوشا باشند. همچنین اولیا با مشاهده اعتماد و تلاش مدیران، فداکاری و کمک و همکاری و همراهی بیشتری با مدرسه پیدا می‌کنند و کارکنان و معلمان احساس می‌کنند که برای یک هدف مقدسی کار و فعالیت و تلاش می‌نمایند نه برای شخصی خاص و در این راستا در فرایند تولید، تغییر و رشد مقوله‌های آموزشی و تربیتی در جهت تحقق اهداف مدرسه مشارکت جدی خواهند داشت.
     معلمان به عنوان نیروهای صرف مهم‌ترین وظیفه و اثربخشی را در فرایند یاددهی و یادگیری و شکل‌دهی و الگودهی و شخصیت‌دهی به دانش‌آموزان را بر عهده دارند؛ بنابراین دلایل زیر را برای ضرورت و نشانه‌های اهمیت توجه مدیر به توانمندی و رشد معلمان می‌توان برشمرد:
1ـ سبک مدیریت در رشد و توانمندی معلمان بخش مهمی از اثربخشی سازمانی مدیریت مدرسه است؛
2ـ تجزیه و تحلیل قدرت و کنترل در سهیم کردن کارکنان در تبیین اهداف جزئی و قدرت و کنترل مدرسه اثربخشی سازمانی مدیریت را افزایش می‌دهد؛
3ـ تجربیات تشکیل گروه در مدرسه و سازمان‌دهی آنان و ایجاد و روابط صمیمانه برای تلاش‌های آموزشی و تربیتی در ایجاد حفظ و ایفای گروه نقش مهمی دارد؛ بنابراین آگاهی و مهارت و ایمان و اعتقاد و آشنایی با روش‌های خلاق از شیوه‌ها و کارکردهای یک مدیر و رهبری موفق در مدرسه است و ایجاد و احساس اعتماد به افراد موجب تقویت رهبری؛ احساس شایستگی و شفافیت در صحبت کردن، ‌با صداقت برخورد کردن و ایجاد فضای باز ارتباطی و صمیمیت و دوستی و رفاقت و قدردانی از افراد می‌تواند تأثیر آن را بر توانمندسازی معلمان به عنوان گامی مؤثر در جهت ارتقاء و بهبود و بهره‌وری معنوی آموزشی تربیتی در یک مدرسه مطلوب و موفق مشاهده کرد.
     بنابراین مدیران باید هم بتوانند به طراحی اهداف متعالی مدرسه مطلوب توجه داشته باشند و هم نسبت به نیازها و انتظارات معلمان، در صورتی که اختیار و مسئولیت به آنان داده شود از توانمندی‌هایشان در جهت نیل به اهداف تربیت الهی استفادۀ بهینه نمایند تا هم پیشرفت مدرسه و دانش‌آموزان حاصل شود و هم در نتیجه رضایت‌مندی، کارایی‌ معلمان را بالا ببرد.