طرح شهاب؛ شناسایی و هدایت استعدادهای برتر

علیرضا رحیمی، معاون پژوهشی ستاد همکاری حوزه و آموزش و پرورش

آنچه در اجرای این طرح باید بسیار موردتوجه قرار گیرد مراقبت از حرکت صحیح آن در مسیر اصلی و جلوگیری از انحراف آن است

 

     چند روز پیش وزارت آموزش‌و‌پرورش طی بخشنامه‌ای اجرای طرح شهاب که تقریباً از سال 1384 آغاز شده بود اجرای گسترده‌تر آن را اعلام کرد.
طرح شهاب عبارت است از «شناسایی و هدایت استعدادهای برتر».
     این طرح در سال‌های آغازین اجرا (سال 92-1391) در تعداد محدودی از مدارس کشور بدون هیچ بازتاب بیرونی و به صورت آزمایشی به اجرا درآمد. هر چند مراحل کارشناسی و اداری آن زمان زیادی را به خود اختصاص داد، در سال 94-1393 تعداد 32 منطقه آموزشی با 2579 مدرسه و حدود 130 هزار دانش‌آموز تحت پوشش این طرح قرار گرفتند.
اصل طرح بنابر مطالبه مقام معظم رهبری که فرمودند:
«من شنیدم طرح شهاب مورد بی‌توجهی و بی‌لطفی قرار گرفته، نگذارید. مراقبت کنید. شناسایی استعدادهای برتر در دوران تحصیلات ابتدایی و متوسط بسیار مهم است. این چیزی است که نخبۀ حقیقی را به ما می‌شناساند. این چیزی است که نوابغ را به ما می‌شناساند، نگذاریم این خسارت بر کشور وارد بیاید. این در دوران مربوط به آموزش‌وپرورش کار بسیار مهمی است این طرح را دنبال کنید» (22/07/1394)
و تأکیدهای اسناد بالادستی ازجمله نقشۀ جامع علمی کشور (اقدام ملی یک از راهبرد کلان هشت) و سند تحول بنیادین (راهکار 7-5) با موضوع «طراحی و تدوین برنامۀ تعلیم و تربیت انعطاف‌پذیر، متناسب با ویژگی‌های شخصیتی و محیطی و استعدادهای گوناگون دانش‌آموزان به‌منظور شکوفایی استعدادهای خاص و افزایش کارآمدی و مفید بودن آن‌ها» کار پسندیده و موردنیاز است و همه دست‌اندر کاران باید سهم خود را برای اجرای دقیق و مفید آن بپردازند.
     آنچه در اجرای این طرح باید بسیار موردتوجه قرار گیرد مراقبت از حرکت صحیح آن در مسیر اصلی و جلوگیری از انحراف آن است که در این رابطه توجه به چند نکته به‌عنوان یادآوری متذکر می‌شود.
1-    مبانی نظری سند تحول به‌جای ایجاد مدارس با عناوین و با اهداف و کارکردهای متفاوت به مدرسه صالح تأکید می‌نماید که مدرسه صالح مدرسه‌ای که خدمات تربیتی و آموزشی خود را به‌گونه‌ای ارائه می‌دهد که هرکدام از متربیان بنابر استعدادها و توانمندی‌های خود خدمات لازم را دریافت می‌کند بنابر آنچه در مبانی سند مذکور آمده مدرسه صالح باید دارای چند ویژگی باشد:
1- ساده ساز بودن مدرسه؛
2- پالایشگر بودن؛
3- متناسب‌سازی؛
4- تعادل؛
5- انعطاف‌پذیری؛
6- حاکمیت رابطۀ احسان و عدالت بین مربیان و متربیان در مدرسه؛
7- مشارکت و تعاون.
که هرکدام از موارد فوق نیاز به بحث و تبیین دارد و علاقه‌مندان می‌توانند به مبانی سند تحول بنیادین مراجعه نمایند.
لذا به‌مرور که از اجرای سند تحول بنیادین می‌گذرد باید تنوع مدارس به مدرسۀ صالح تبدیل وضعیت پیداکرده و همۀ مدارس از توانمندی‌های لازم متناسب با دوره‌های تحصیلی مختلف برخوردار بوده و خدمات لازم را به بهترین وجه در اختیار متربیان خود قرار دهد.
2-     مهم‌ترین عامل در اجرای طرح وجود نیروهای خبره، آموزش‌دیده و توانمند هست که لازم است.
الف) شاخص‌های نیروی مجری به‌درستی تعیین و از اجرای آن توسط افراد فاقد صلاحیت‌های لازم جلوگیری شود؛
ب) آموزش کافی و لازم به مجریان طرح ارائه شود؛
ج) به‌جای توجه به فرآیند‌های اداری طرح، نظارت و راهبری طرح به‌طورجدی در دستور کار قرار گیرد.
3-    از عوامل مهم و درگیر دیگر این طرح، خانواده‌ها هستند که باید در کنار ارائه آموزش‌های لازم به معلمان، خانواده دانش‌آموزان نیز به‌طور دقیق و جدی نسبت به طرح آموزش‌دیده و توجیه شوند.
4-    تجربیات روزمره نشان می‌دهد که اکثر خانواده‌ها با استناد به نشانه‌ها و مصداق‌های جزئی فرزندان خود را برخوردار از استعداد برتر می‌دانند؛ لذا نوع اطلاع‌رسانی، تبیین و به مشارکت طلبیدن خانواده‌ها از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردار است.
5-    در دستورالعمل صادرشده بیشتر به فرآیند‌های اداری و اجرایی اشاره‌شده است و لازم است تا ازلحاظ محتوایی پشتیبانی لازم و بیشتری از طرح به عمل آید.
6-    آفتی که امروز بسیاری از فعالیت‌های آموزش‌و‌پرورش را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند، وجود مراکز به‌ظاهر علمی است که درواقع به دنبال منافع اقتصادی خود هستند؛ لذا مراقبت خانواده‌ها و دانش‌آموزان را به این‌گونه مراکز فاقد صلاحیت‌های علمی ارجاع ندهیم و خانواده‌ها برای این‌که فرزندان خود را جز مصداقان این طرح نمایند به دام آن‌ها گرفتار نشوند.
7-    در اجرای طرح، مدارس مجری به‌صورت صفر یا صد انتخاب نگردند؛ چراکه توانمندی معلمان شاغل در یک مدرسه گاهی تفاوت‌های قابل‌توجهی در مهارت‌های حرفه‌ای، علمی سایر شاخص‌ها دارند؛ لذا واگذاری اجرای این طرح به همۀ معلمان پایه‌های مخاطب در یک مدرسه می‌تواند درآیند لطماتی را به اجرای مطلوب آن وارد نماید.
8-    با عنایت به اهداف طرح که بر تقویت و درونی کردن هویت دینی و ملی، شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی تربیتی و معنوی تأکید دارد و از طرفی امروز حوزه‌های علمیه و آموزش‌وپرورش بر قالب ستاد همکاری در حوزه ستادی و کمیته‌های همکاری در سطح استان‌ها و مناطق با یکدیگر همکاری دارند استفاده از ظرفیت حوزه‌های علمیه در مراحل مختلف آن می‌تواند بر تحقق اهداف مدنظر تأثیر بسزایی داشته باشد.