برنامه‌های کاربردی در طول سال تحصیلی

ضرابی

کشف توانمندی مخاطب، اعتماد لازم به او و ایجاد شرایط رشد بیشتر، سه عامل مهمی است که به‌عنوان اصول پایه باید در نظر گرفته می‌شود.

برنامه‌های کاربردی شدن گرامیداشت ایام ا... و فعالیت‌ها در طول سال تحصیلی

     به تابعیت از دستور قرآنی «فذکر ایام ا...»، واحدهای فرهنگی و پرورشی در قالب مدارس، وظیفه‌ای را بر دوش می‌گیرند که قطعاً در قالب برگزاری مناسبت‌های ملی محدود نخواهد شد. از طرفی با توجه به فاصلۀ زمانی بروز و ظهور پدیدۀ انقلاب اسلامی و نمادهای متفاوت دشمنی در چهار دهۀ گذشته، با دانش‌آموزانی که می‌خواهند در پیشرفت آیندۀ نظام مؤثر باشند، این وظیفه سمت‌وسوی دیگری هم پیدا می‌کند. در حال حاضر مدارس می‌بایست به دو نکتۀ اساسی توجه کنند. نکتۀ اول اینکه ما برای حفاظت از دست آوردهای انقلاب اسلامی، به داشتن نسلی با تفکر و روحیه انقلابی، نیاز مبرم و ضروری داریم و نکتۀ بعدی هم این است که برای تربیت این نسل نباید محصور در تاریخ گذشته بمانیم.
     ایام ا... ملی در تقویم رسمی کشور، بهانۀ خوبی را برای برنامه‌ریزان مدرسه‌ای فراهم می‌نماید؛ اما این بهانه نباید با سهل اندیشی از دست برود. فعالیت‌های نمادینی که هرساله در مناسبت‌های سیاسی انقلابی، انجام می‌شود خوب است؛ ولی برای توجه نسل حاضر به دلیل فاصلۀ زمانی، کفایت نمی‌کند. ما برای عبور از پرچم آمریکا و اسرائیل به دانش‌آموزانی نیازمندیم که منطق اشتباه دشمن را فهمیده باشند. تنها در این صورت است که می‌توان به ساختار هویت ملی مطمئن شد. اگرچه باوجود همۀ تلاش‌های مذبوحانه، رویکرد نوجوانان و جوانان ایرانی به حمایت از انقلاب اسلامی حتی در خارج از مرزهای کشوری ستودنی است؛ اما به‌هرحال فراگیر شدن این روحیه وظیفۀ سنگین ما را بیشتر و بیشتر می‌کند.
     برای اینکه به تعریف درستی از فعالیت‌های کاربردی در مدارس برسیم بهتر است به چند سؤال کلیدی فکر کنیم. هدف اصلی و مشترک مدارس در بزرگداشت ایام مناسبت محور چیست؟ آیا ما به دنبال پاسخ به تقاضای دانش‌آموزان خود هستیم یا می‌خواهیم به تقویم اجرایی مدرسه احترام بگذاریم؟ ما چقدر دانش‌آموز محاصره‌شده در انواع هجمه‌ها را می‌شناسیم و چقدر به آنچه او فکر می‌کند فکر می‌کنیم؟ آیا زبان مشترکی بین ما وجود دارد یا اینکه ما خودمان برنامه‌ریزی می‌کنیم و آن‌ها موظف‌اند در ساعت‌های تعیین‌شده به برنامه‌های ما توجه کنند و آیا واقعاً توجه می‌کنند؟!
     مطابق با اصول صحیح برنامه‌ریزی می‌بایست هم به سلایق و نیازهای واقعی و حقیقی مخاطب توجه کرد و هم به ظرفیت موجود در مدرسه. این ظرفیت را در قاموس دانش‌آموز و همکار باید دید. به همکاری نیازمندیم که خود دغدغه گفتمان انقلاب اسلامی داشته باشد. درواقع موقعیت ایجادشده برای خودش را فرا شغلی ببیند. البته این روحیه را باید ایجاد و تثبیت کرد. در مرحلۀ بعدی، دانش‌آموزی کنار ما قرارگرفته‌اند که قرار است تعهد انقلابی را یاد بگیرد. ما او را در مقابل خود نمی‌بینیم بلکه می‌خواهیم خودمان را وسیله‌ای برای پاسخگویی به نیازهای مطرح نشده او قرار دهیم.
     مطلب دیگری هم وجود دارد که به بحث مدیریت زمان چه از حیث انتخاب درست زمان و چه ازنظر توجه به ظرف حوصله مخاطب، مربوط می‌شود. بدیهی است اگر کار مفید بازمان کم را در نظر بگیریم به حوصلۀ مخاطب خود توجه کرده‌ایم. بسیاری از روایت‌های زیرمجموعۀ موضوع انقلاب اسلامی در کتاب‌های درسی فراوان است؛ اما به‌راستی چقدر برنامه‌ریزی مطابق با مطالب مطرح‌شده در کلاس‌های درسی، رقم می‌خورد؟ گاهی ما با موازی کاری‌های اجرایی، بدون توجه به اینکه دانش‌آموز همین مطالب را در کلاس درس شنیده، او را دچار بی‌رغبتی پنهان می‌کنیم. ممکن است حتی ما متوجه عکس‌العمل شفاف دانش‌آموزان نشویم، درحالی‌که او دنبال گمشده‌های خودش می‌گردد. این بدترین حالت ممکن است و در مقابل می‌توان با درست کردن محلولی از تاریخ گذشته و اتفاقات روز، او را به نوشیدن یک نوشیدنی مطابق باسلیقه‌اش میهمان کرد.
     برای این اتفاق مبارک، بهترین فرض این است که برنامه‌ریزان به مفاد درسی دوره‌های مختلفی که به‌عنوان مخاطب با آن‌ها سروکار دارند، دسترسی داشته باشند. کار سختی نیست که معاونان آموزشی یا نمایندگان دبیران، در نشستی مشترک با معاونان فرهنگی و مربیان پرورشی مدرسه، اطلاعات لازم را در اختیار قرار دهند. البته عکس این موضوع هم صادق است. برنامه‌ریزی مناسبت محور، نباید در محدودۀ ذهن و سلیقۀ یک مربی طراحی شود؛ بلکه باید در شورایی مرکب از همۀ آن‌هایی که می‌توانند، خلاقانه صاحب‌نظر باشند، اتفاق بیفتد. این شورای فرهنگی ساختار خودش را دارد و در زیرمجموعۀ شورای راهبردی مدرسه قرار می‌گیرد. مهم این است که برای تنظیم یک برنامه، دیدگاه‌های مختلفی روی میز قرار گیرد. در این شورا حتی می‌توان از نماینده دانش‌آموزی هم بهره لازم را برد. به‌هرحال دانش‌آموزان متوجه می‌شوند که برای برنامه‌ریزی فقط یکدست صدا ندارد!
کشف توانمندی مخاطب، اعتماد لازم به او و ایجاد شرایط رشد بیشتر، سه عامل مهمی است که به‌عنوان اصول پایه در نظر گرفته می‌شود. اگر به این اصول، دغدغه مربی را هم اضافه کنیم در آن صورت به کاربردی بودن برنامه نزدیک می‌شویم. برنامه کاربردی به معنای پر کردن یک‌زمان تعریف‌شده نیست! بلکه کاربردی بودن را باید زیرپوست مدرسه احساس کرد. اگر این اتفاق بیفتد علاوه بر بالا رفتن اثربخشی، حتماً بازدهی کار به ایجاد مدرسۀ بانشاط هم نزدیک می‌شود. از پُل مناسبت‌ها می‌توان به اعتبار عوامل متعددی گذشت. کلاس‌های درسی، برنامه‌های صبحگاهی، برنامه‌های میان وعده‌ای در زنگ تفریح و برنامه‌هایی که قابلیت اجرا در جمع دانش‌آموزان و مربیان را داشته باشد، ازجملۀ این عوامل‌اند.
     یکی دیگر از وجوه کاربردی شدن برنامه‌های مناسبت محور، تنظیم محتوای مناسب و قابل‌فهم است. تولید محتوا، مهم‌ترین علت اثربخشی بر مخاطب را پوشش می‌دهد. محتوای خوب، وابسته به ذهنی است که در فضای مدرسه نفس می‌کشد و باعث ایجاد و تقویت حس مفید بودن در دانش‌آموزان می‌شود. تنوع و خلاقیت در پیشنهاد‌های دانش‌آموزی بسیار زیاد است و یکی از بهترین راهکارهای موجود، استفاده از دانش‌آموز برای دانش‌آموز است. اگر برای تولید محتوا هم از هیئت‌های ترکیبی استفاده شود، بدون شک برنامه‌ریزی در تنظیم خروجی موردنیاز، با دست بازتری تلاش خواهد کرد. نماینده گروه معلمان علاقه‌مند، مسئول کتابخانه، معلمان گروه مشاوره و مسئولان پایه در کنار نمایندگان دانش‌آموزی می‌توانند به اهمّ موضوعات موردنظر رسیده و بعد از دسته‌بندی و تقسیم مسئولیت به عوامل اجرایی بیندیشند.
     مطلب دیگری که نباید از آن به‌سادگی عبور کرد این است که یک مدرسۀ موفق علاوه بر ایجاد روحیه مشارکتی به مسائل حادث در کشور و جهان اسلام هم بی‌تفاوت نخواهد بود. ایجاد حساسیت مطابق با شرایط سنی مخاطب، ازجمله فعالیت‌های انگیزشی است که شاید در بعضی موارد فقط به ایجاد چالش منجر شود و دست‌یابی به پاسخ در مدرسه محقق نگردد. آنچه قابل‌تأمل است جدا نکردن تعریف فعالیت‌های فرهنگی پرورشی از کلاس درس و سایر اماکن عمومی مدرسه هست. دانش‌آموز، مربی خود را همیشه و در شرایط مختلف می‌بیند. پیوند مربیانی که در صف اول تربیت دینی با دانش‌آموزان در ارتباط‌اند یک عامل حیاتی است. این پیوند را می‌توان در هم‌اندیشی‌ها و نزدیک شدن اهداف مسئولان مدرسه متجلی ساخت. مدرسه هدفمند به‌مثابه یک خانواده هدفمند است. کاربردی شدن فعالیت‌ها در سایه این هم‌اندیشی بروز پیدا خواهد کرد.