جمعه 15 دي 1396 در 15:55
سلسله مباحث فرهنگ نفوذ
شیوه ها و فرهنگ نفوذ در مدارس و راهکارهای مقابله با آن
احسان ملا نوری دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) پژوهشگر حوزة تعلیم‌وتربیت
اهمیت محیط آموزشی و تحصیلی ازآن‌جهت است که محیط رفاقتی در آن متولد می‌شود
در یادداشت گذشته علاوه بر تعریف نفوذ، به مدخل ورودی دشمن و راه نفوذ نیز اشاره شد و گفتیم که پاشنه آشیل فرهنگ، سبک زندگی است. در تعریف نفوذ گفتیم که نفوذ به معنی راه یافتن پنهانی در گروه یا جایی به‌منظور هدفی خاص است. بیشک یکی از حساسترین اقشار در برابر شبیخون فرهنگی دشمن، کودکان و نوجوانان ما هستند.
استاد برجستۀ اخلاق، حضرت آیتا... آقا مجتبی تهرانی در مباحث تربیتی خود در کتاب تربیت فرزند از مجموعه کتابهای ادب الهی به بررسی محیطهای تربیتی میپردازند. انواع محیط تربیتی از منظر ایشان شامل پنج محیط هست که عبارت‌اند از: محیط خانوادگی، محیط آموزشی و تحصیلی، محیط رفاقتی و دوستی، محیط شغلی و درنهایت محیط جامعه یا همان فضای جمعی اجتماع و جو حاکم بر جامعه.
ازنظر ایشان محیط رفاقتی و دوستی، از اهمیتی به‌مراتب بیشتر از سایر محیطها برخوردار است هرچند که محیط خانوادگی، اولین محیطی است که کودک با آن مواجه می‌شود و در آن پرورش مییابد و به‌نوعی نقش زیربنایی دارد. ایشان تمامی محیطها را در عرض یکدیگر میدانند ولی محیط رفاقتی را در طول سایر محیطها عنوان میکنند.
دلیل تأکید ایشان بر این محیط آن است که کودک به‌تدریج علاقه‌مند به حضور در گروه همسالان خود می‌شود و سعی میکند بیشترین زمان خود را نیز با آنان سپری کند. از طرفی نیز به علت هم‌سن بودن کودکان با یکدیگر و درک بهتری که از یکدیگر دارند، تأثیرپذیری آن‌ها نیز از یکدیگر بیشتر خواهد شد؛ لذا اگر والدین به نکات تربیتی واقف نباشند و آگاهیهای لازم در این حوزه را کسب نکرده باشند، به‌تدریج به دلیل عدم شناختی که از کودکان دارند، از آن‌ها دور میشوند و این شکاف ایجادشده را تنها دوستان کودک پر خواهند کرد.
اهمیت محیط آموزشی و تحصیلی نیز ازآن‌جهت است که محیط رفاقتی در آن متولد می‌شود. به‌عبارت‌دیگر کودک پیش از شش هفت‌سالگی، بیشترین زمان خود را در خانه و با والدین و اعضای خانواده خود سپری میکند و در این سن، به علت حضور در مدرسه و پیشدبستانی، فاصلۀ بیشتری با خانواده خود پیدا میکند و به‌صورت ناخودآگاه به علت حضور در جمع همسالان خود، با آن‌ها ارتباط گرفته و به‌تدریج با آن‌ها انس هم خواهد گرفت.
امروزه به علت افزایش مهاجرتها به‌خصوص مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ، شاهد شکلگیری خرده‌فرهنگ‌های متعددی در دل شهرهای بزرگ هستیم. خرده‌فرهنگ‌هایی که گاهی بسیار با یکدیگر تناقض دارند و حتی گاهی برخورد آن‌ها با یکدیگر مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد.
در چنین فضایی در مدارس به‌خصوص مدارس دولتی نیز شاهد همین درگیری خواهیم بود؛ چراکه فرزندان، آیینه تمام نمای والدین خویش هستند؛ لذا شاهد نارضایتی بسیاری از والدین از مدارس به همین دلیل هستیم. مکرر مشاهده‌شده است که والدین یک دانشآموز به مدرسه مراجعه کرده و از به کار بردن یک عبارت نامناسب، انجام یک عمل ناپسند و ... فرزند خود نالیده و مدعی هستند که کودک آن‌ها این عبارت‌ها و کارها را در مدرسه آموخته است و پیش‌ازاین این‌گونه نبوده است.
البته نباید نقش رسانه را نیز نادیده بگیریم. امروزه گسترش رسانههای دیداری و شنیداری، بسیاری از مرزها را درنوردیده است و حتی میتوان گفت که دیگر مرزی برای حریم شخصی افراد باقی نمانده است. گسترش روزافزون شبکههای ماهوارهای، افزایش تولیدات سینمایی غرب به‌خصوص هالیوود، ابتلای اکثر قریب به‌اتفاق افراد جامعه به فضای مجازی، گسترش استفاده از تبلت و موبایل هوشمند، پایین آمدن سن استفاده از فنّاوری‌های نوین رسانهای بدون فرهنگسازی و ارائۀ آموزشهای لازم به کودکان و نوجوانان و هزاران مسئله دیگر گریبان گیر والدین در امر تربیت شده است و آنان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.
متأسفانه فضای جامعۀ ما به سمتی حرکت کرده است که کودکان ما نیز میبایست دارای گوشیهای هوشمند باشند و در صورت در اختیار نداشتن این فنّاوری، به علت فراگیر شدن آن احساس کمبود خواهند کرد و این آغاز شروع فشارها بر والدین است. متأسفانه دراین‌بین شاهد عدم مقاومت والدین در برابر فشار کودکانشان یا حتی حمایت یکی از والدین به‌خصوص مادران از کودک و فشار بر پدر جهت خرید تبلت و گوشی همراه هستیم.
از طرفی پیشرفت روزافزون و سریع فنّاوری‌های نوین موجب شده است که بسیاری از والدین توانایی حرکت همراه و همگام با این سرعت را نداشته باشند و آگاهی چندانی از کارکردها، فرصتها و تهدیدهای این دسته از ابزارها نداشته باشند. مبحثی که جدیداً تحت عنوان سواد رسانهای مطرح می‌شود و طبق آمارهای داخلی و خارجی، وضعیت والدین ایرانی ازنظر سطح سواد رسانهای، وضعیت مناسبی نیست.
دراین‌میان در برخی از مدارس نه‌تنها مقاومتی در برابر به همراه داشتن فنّاوری‌های نوین ارتباطی و رسانهای با دانشآموزان صورت نمیگیرد؛ بلکه حتی برخی از مدارس، کودکان و والدین آن‌ها را تشویق (بخوانید مجبور) میکنند که تبلت، لپتاپ یا هر وسیلۀ دیگری را تهیه کنند. ادعای جالب این دسته از مدارس آن است که باید کودکان را به‌روز تربیت کرد. در پاسخ به آن‌ها باید گفت که در این امر شکی نیست که میبایست کودکان را به‌روز و مسلط به انواع مهارت‌ها تربیت کرد؛ اما باید به ماهیت این دسته از فنّاوری‌ها و فضای مسموم جامعه و فضای مجازی نیز توجه کرد. در غیر این صورت مصداق همان ضربالمثل معروف خواهیم شد که آمدیم ابرویش را درست کنیم، زدیم چشمش را هم کور کردیم.
