سلسله مباحث فرهنگ نفوذ

شیوه ها و فرهنگ نفوذ در مدارس و راهکارهای مقابله با آن

احسان ملا نوری دانشجوی کارشناسی ارشد رشته فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق(ع) پژوهشگر حوزة تعلیم‌وتربیت

اهمیت محیط آموزشی و تحصیلی ازآن‌جهت است که محیط رفاقتی در آن متولد می‌شود

در یادداشت گذشته علاوه بر تعریف نفوذ، به مدخل ورودی دشمن و راه نفوذ نیز اشاره شد و گفتیم که پاشنه آشیل فرهنگ، سبک زندگی است. در تعریف نفوذ گفتیم که نفوذ به معنی راه یافتن پنهانی در گروه یا جایی به‌منظور هدفی خاص است. بی‎شک یکی از حساس‎ترین اقشار در برابر شبیخون فرهنگی دشمن، کودکان و نوجوانان ما هستند.
     استاد برجستۀ اخلاق، حضرت آیت‎ا... آقا مجتبی تهرانی در مباحث تربیتی خود در کتاب تربیت فرزند از مجموعه کتاب‎های ادب الهی به بررسی محیط‎های تربیتی می‎پردازند. انواع محیط تربیتی از منظر ایشان شامل پنج محیط هست که عبارت‌اند از: محیط خانوادگی، محیط آموزشی و تحصیلی، محیط رفاقتی و دوستی، محیط شغلی و درنهایت محیط جامعه یا همان فضای جمعی اجتماع و جو حاکم بر جامعه.
     ازنظر ایشان محیط رفاقتی و دوستی، از اهمیتی به‌مراتب بیشتر از سایر محیط‎ها برخوردار است هرچند که محیط خانوادگی، اولین محیطی است که کودک با آن مواجه می‌شود و در آن پرورش می‎یابد و به‌نوعی نقش زیربنایی دارد. ایشان تمامی محیط‎ها را در عرض یکدیگر می‎دانند ولی محیط رفاقتی را در طول سایر محیط‎ها عنوان می‎کنند.
     دلیل تأکید ایشان بر این محیط آن است که کودک به‌تدریج علاقه‌مند به حضور در گروه همسالان خود می‎شود و سعی می‎کند بیشترین زمان خود را نیز با آنان سپری کند. از طرفی نیز به علت هم‌سن بودن کودکان با یکدیگر و درک بهتری که از یکدیگر دارند، تأثیرپذیری آن‌ها نیز از یکدیگر بیشتر خواهد شد؛ لذا اگر والدین به نکات تربیتی واقف نباشند و آگاهی‎های لازم در این حوزه را کسب نکرده باشند، به‌تدریج به دلیل عدم شناختی که از کودکان دارند، از آن‌ها دور می‎شوند و این شکاف ایجادشده را تنها دوستان کودک پر خواهند کرد.
     اهمیت محیط آموزشی و تحصیلی نیز ازآن‌جهت است که محیط رفاقتی در آن متولد می‌شود. به‌عبارت‌دیگر کودک پیش از شش‌ هفت‌سالگی، بیشترین زمان خود را در خانه و با والدین و اعضای خانواده خود سپری می‎کند و در این سن، به علت حضور در مدرسه و پیش‎دبستانی، فاصلۀ بیشتری با خانواده خود پیدا می‎کند و به‌صورت ناخودآگاه به علت حضور در جمع همسالان خود، با آن‌ها ارتباط گرفته و به‌تدریج با آن‌ها انس هم خواهد گرفت.
     امروزه به علت افزایش مهاجرت‎ها به‌خصوص مهاجرت از شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ، شاهد شکل‎گیری خرده‌فرهنگ‌های متعددی در دل شهرهای بزرگ هستیم. خرده‌فرهنگ‌هایی که گاهی بسیار با یکدیگر تناقض دارند و حتی گاهی برخورد آن‌ها با یکدیگر مشکلات بسیاری را به وجود خواهد آورد.
     در چنین فضایی در مدارس به‌خصوص مدارس دولتی نیز شاهد همین درگیری خواهیم بود؛ چراکه فرزندان، آیینه تمام نمای والدین خویش هستند؛ لذا شاهد نارضایتی بسیاری از والدین از مدارس به همین دلیل هستیم. مکرر مشاهده‌شده است که والدین یک دانش‎آموز به مدرسه مراجعه کرده و از به کار بردن یک عبارت نامناسب، انجام یک عمل ناپسند و ... فرزند خود نالیده و مدعی هستند که کودک آن‌ها این عبارت‌ها و کارها را در مدرسه آموخته است و پیش‌ازاین این‌گونه نبوده است.
     البته نباید نقش رسانه را نیز نادیده بگیریم. امروزه گسترش رسانه‎های دیداری و شنیداری، بسیاری از مرزها را درنوردیده است و حتی می‎توان گفت که دیگر مرزی برای حریم شخصی افراد باقی نمانده است. گسترش روزافزون شبکه‎های ماهواره‎ای، افزایش تولیدات سینمایی غرب به‌خصوص هالیوود، ابتلای اکثر قریب به‌اتفاق افراد جامعه به فضای مجازی، گسترش استفاده از تبلت و موبایل هوشمند، پایین آمدن سن استفاده از فنّاوری‌های نوین رسانه‎ای بدون فرهنگ‎سازی و ارائۀ آموزش‎های لازم به کودکان و نوجوانان و هزاران مسئله دیگر گریبان گیر والدین در امر تربیت ‌شده است و آنان را با مشکلات بسیاری مواجه کرده است.
     متأسفانه فضای جامعۀ ما به سمتی حرکت کرده است که کودکان ما نیز می‎بایست دارای گوشی‎های هوشمند باشند و در صورت در اختیار نداشتن این فنّاوری، به علت فراگیر شدن آن احساس کمبود خواهند کرد و این آغاز شروع فشارها بر والدین است. متأسفانه دراین‌بین شاهد عدم مقاومت والدین در برابر فشار کودکانشان یا حتی حمایت یکی از والدین به‌خصوص مادران از کودک و فشار بر پدر جهت خرید تبلت و گوشی همراه هستیم.
     از طرفی پیشرفت روزافزون و سریع فنّاوری‌های نوین موجب شده است که بسیاری از والدین توانایی حرکت همراه و همگام با این سرعت را نداشته باشند و آگاهی چندانی از کارکردها، فرصت‎ها و تهدیدهای این دسته از ابزارها نداشته باشند. مبحثی که جدیداً تحت عنوان سواد رسانه‎ای مطرح می‎شود و طبق آمارهای داخلی و خارجی، وضعیت والدین ایرانی ازنظر سطح سواد رسانه‎ای، وضعیت مناسبی نیست.
     دراین‌میان در برخی از مدارس نه‌تنها مقاومتی در برابر به همراه داشتن فنّاوری‌های نوین ارتباطی و رسانه‎ای با دانش‎آموزان صورت نمی‎گیرد؛ بلکه حتی برخی از مدارس، کودکان و والدین آن‌ها را تشویق (بخوانید مجبور) می‎کنند که تبلت، لپ‎تاپ یا هر وسیلۀ دیگری را تهیه کنند. ادعای جالب این دسته از مدارس آن است که باید کودکان را به‌روز تربیت کرد. در پاسخ به آن‌ها باید گفت که در این امر شکی نیست که می‎بایست کودکان را به‌روز و مسلط به انواع مهارت‌ها تربیت کرد؛ اما باید به ماهیت این دسته از فنّاوری‌ها و فضای مسموم جامعه و فضای مجازی نیز توجه کرد. در غیر این صورت مصداق همان ضرب‎المثل معروف خواهیم شد که آمدیم ابرویش را درست کنیم، زدیم چشمش را هم کور کردیم.