دانش‌آموز انقلابی، مدرسه انقلابی

محدثه خیراندیش، کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی

بهترین الگوها برای تربیت انقلابی دانش آموزان، الگوهایی هم‌سن‌وسال آنان است که در آن سن، دست‌به‌کارهای بزرگی زده اند

در یادداشت دوم از سلسله مباحث راهکارهای تربیت انقلابی، به تبیین راهکار دوم یعنی تقویت محتوای انقلابی در کتب و متون درسی دانش‎آموزان که راهکاری مفید و بسیار مؤثر برای تربیت انقلابی دانش‎آموزان است، پرداخته می‌شود.

 

بررسی وضعیت کتب درسی موجود درزمینۀ تربیت انقلابی
     متأسفانه باید اعتراف کرد که محتوای کتاب‌های درسی موجود درزمینۀ تربیت انقلابی به‌هیچ‌وجه کافی و رضایت‎بخش نیست و آموز‎ه‎های انقلاب اسلامی در برنامه‌های درسی جایگاهی مغفول دارد. کتاب‎های درسی علی‌رغم اینکه زمینۀ مناسبی برای ارائه آموزه‎های انقلاب اسلامی هستند؛ اما توجهی شایسته به آن‎ها نشده، درحالی‌که امکان توجه به ارزش‎های انقلاب اسلامی در کتاب‌های درسی حتی در قالب دروس مستقل وجود دارد.
     درواقع با وضعیت حاضرِ کتاب‌های درسی نمی‌توان به تربیت انقلابی دانش‌آموزان این مرزوبوم اسلامی خوش‎بین بود. علاوه بر این، در راستای اجرای سند 2030 در چند سال اخیر شاهد حذف یا تغییر دروسی با محوریت معرفی شهدای نوجوان به بهانۀ ترویج خشونت بوده‎ایم؛ درحالی‌که می‎دانیم انقلاب اسلامی و حفظ تمامیت ارضی کشور به‌وسیلۀ فرهنگ شهادت‌طلبیِ اقشار مختلف مردم ازجمله نوجوانان به ثمر نشست و این فرهنگ از عاشورا و سبک زندگی حسینی برآمده است؛ بنابراین همان‌طور که انقلاب اسلامی ایران با اتکا به این فرهنگ به پیروزی رسید، دوام و استحکام آن نیز بر همین مبنا است و فراموشی آن یا معرفی آن به شکل امری خشن و منفور هیچ‌گاه نمی‎تواند حفظ و رشد این انقلاب اسلامی و استقلال کشور را تضمین نماید.
     این امر در حالی است که در کشورهای اروپایی، هرساله برای کشته‌شدگان جنگ جهانی اول و دوم که تنها با اهداف مادی و استعماری در میدان جنگ حضور یافتند، مراسم یادبود برگزار و از آن‎ها به‌عنوان قهرمانان جنگی تجلیل می‌شود؛ اما در کشور انقلابی ایران اسلامی، کسانی در بستر این انقلاب تربیت شدند و همه‌جانبه از آن دفاع کردند که ارزش محور بودند و حفاظت از ارزش‎های اسلامی را بر هر چیز دیگری مقدم می‎دانستند؛ بااین‌وجود، برخی معتقدند که دروسی راجع به انقلاب و شهادت‌طلبی به خاطر خشونت نهفته در آن باید از کتاب‌های درسی حذف شود. این طرز تفکر حتی اگر عملی هم نشود، نوعی بی‎اعتنایی به فرهنگ حسینی و نیز آرمان‎های انقلاب اسلامی و رهبر کبیر انقلاب(ره) است.

اهمیت و ضرورت الگوسازی در تربیت انقلابی به‌وسیلۀ کتاب‌های درسی
     دغدغه‎مندان تربیت انقلابی این کشور باید مستحضر باشند که یکی از بهترین راهکار‎های تربیتی، ارائه الگوی خوب به دانش‎آموزان متناسب باهدف تربیتی ماست و بهترین محل برای این کار، کتاب‌های درسی و نیز مدارس با تمام ظرفیت آن است؛ چنانکه رهبر معظم انقلاب دربارۀ اهمیت کتاب‌های درسی می‎فرمایند: «یک مسئله، مسئلۀ متون درسى و کتاب‎هاى درسى است؛ خیلى باید مراقبت کرد از کتاب‎هاى درسى؛ هم بایستى اتقان داشته باشد - حرف سست در این کتاب‏ها مضر است، نه اینکه مفید نیست، زیان‌بار است - [هم] حرف‎هاى انحرافى، چه انحراف سیاسى، چه انحراف دینى، [چه] انحراف از واقعیت‏ها، در این کتاب‎ها مضر است. کسانى که مسئولیت این کار را دارند، باید درنهایت امانت و درنهایت دقت مشغول این کار باشند.» [1] 
     به اعتقاد من باید مفاهیم مرتبط با انقلاب اسلامی ازجمله فرهنگ ایثار و شهادت در کتاب‌های درسی کاملاً متبلور باشد؛ چراکه هر دانش‎آموز در طول تحصیل دائماً با کتاب‌های درسی همراه است و در مدرسه و خانه این کتاب‎ها در کنار او هستند و هر زمان که اراده کند، می‎تواند آن را مطالعه نماید. حال فکر کنید با این ظرفیت موجود در کتاب‌های درسی، چقدر می‎توان بر مباحث تربیتی ازجمله تربیت انقلابی تمرکز کرد تا در ذهن و جان دانش‌آموز حک شود.
     در ضمن لازم به تذکر است که در بین دوره‎های تحصیلی، دورۀ ابتدایی ازنظر شکل‌گیری شخصیت دانش‎آموزان و پرورش مفاهیم ارزشی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است؛ لذا گنجاندن مفاهیم انقلابی در کتاب‌های درسیِ دورۀ ابتدایی بسیار ضروری است. البته نقش معلم در این دوره نقشی بی‎بدیل و ‌انکارناپذیر است و اوست که می‎تواند با استفاده از مطالب موجود در کتاب‌های درسی این دوره، با هنرمندی هرچه‌تمام‌تر در تربیت انقلابی دانش‎آموزان ابتدایی اثربخشی مضاعفی داشته باشد.
     این امر در حالی است که در کتاب‌های درسی دورۀ ابتدایی تنها در دو کتاب، مفاهیم انقلابی به‌صورت شاخص مطرح‌شده است؛ در کتاب پایۀ سوم ابتدایی، درس «سیمای فداکاران» وجود دارد که در آن به زندگی شهید فهمیده به‌عنوان دانش‌آموز شاخص شهید پسر، شهیده سهام خیام به‌عنوان دانش‌آموز شاخص شهید دختر، ریز علی خواجوی (دهقان فداکار) و شهید امیدی به‌عنوان معلم فداکار که خود را به آتش انداخت و جان دانش‌آموزانش را نجات داد، وجود دارد.
     در سال‌های گذشته نیز در پایۀ ششم، درسی تحت عنوان «رهبران کوچک» در کتاب تعلیمات دینی وجود داشت که این عنوان اکنون تغییریافته و با نام «سرزمین سبز» مطرح‌شده است و مباحثی که در این داستان‌واره‌ مربوط به شهید فهمیده بود، حذف و به‌جای آن، به زندگی شهید همت و شهید زین‌الدین، اردوهای راهیان نور و شهدای هفدهم شهریور اشاره‌شده است و تأکید بر این بوده که بیان شود انقلاب از شهرها تا مرزها را در برگرفته است.
     چنانکه ملاحظه می‌کنید، با توجه به اهمیت دورۀ ابتدایی و ظرفیت و نیاز دانش‎آموزان به مباحث تربیتی، این حجم از مباحث تربیت انقلابی در کتاب‌های این دوره بسیار ناچیز است.
     حال که صحبت از الگوسازی شد، ذکر این نکته لازم است که بهترین الگوها برای تربیت انقلابی دانش‎آموزان، الگوهایی هم‌سن‌وسال آنان است که در آن سن، دست‌به‌کارهای بزرگی زده‎اند. الگوسازی از نوجوانان شهید به تأسی از حضرت قاسم بن الحسن(ع) در جامعه امروز، عامل مقابله با تهاجم فرهنگی و آسیب‌های اجتماعی در میان دانش‎آموزان است، همچنین سبب تداوم دینی و ملی جامعۀ ایران اسلامی می‎شود. در بین 36 هزار نوجوان شهید، شهید حسین فهمیده، دانش‎آموز بسیجی، از رویش‎های شاخص انقلاب اسلامی است، چنانکه امام خمینی(ره) در دومین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، این نوجوان شهید را رهبر یک انقلاب به عظمت انقلاب اسلامی و امام خامنه‎ای این شهید را حاصل تربیت صحیح اسلامی عنوان می‌کنند. [2] اگر قرار باشد الگوی یک دانش‌آموز موفق را معرفی کنیم، به‌طورقطع در این زمینه کسی بهتر از شهید فهمیده وجود ندارد؛ چراکه او در سن سیزده‌سالگی، آن زمان که کشور خود را در معرض تجاوز دشمن دید، با تمام علاقه به درس خواندن، وظیفۀ خود دید که در حد توان از کشور خود دفاع کند و آن جان‌فشانی و ایثاری که از خود نشان داد، باعث به وجود آمدن امنیت در کشور شد و موردتمجید رهبر انقلاب قرار گرفت؛ لذا دانش‌آموزان باید با این فرهنگ به‌خوبی آشنا شوند. باید سیره و سبک زندگی شهید فهمیده برای نوجوانان و دانش‌آموزان امروز الگوسازی شود. باید به‌جای بتمن‌ها و قهرمانان پویانمایی‌های خارجی تصاویر شهید فهیمده‌ها بر قلب و لباس نوجوانان و دانش‌آموزان ایرانی حک شود.
     حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای با تأکید بر اینکه به‌هیچ‌وجه نباید از حیلۀ دشمنان انقلاب در مانع‌تراشی برای تربیت انقلابی غفلت کرد، گفتند: «باید دفاع مقدس و جهاد و شهادت زنده نگه‌داشته شوند تا نسل امروز به همان نسلی که اوج تاریخ دفاع مقدس را آفرید، ملحق شود. اکنون نیز همانند دهۀ شصت، جوانانی را می‌بینیم که با اشک و اصرار به ‌دنبال حضور در عرصۀ دفاع از حرم هستند و انتقال روحیه و ارزش‌های دوران دفاع مقدس به نسل امروز نتیجۀ تلاش‌ها و زحمات مجموعه‌هایی است که برای انتقال خاطرات آن دوران فعالیت کردند.» [3] 
     بنابراین باید برای هویت دهی به نسل جدید، الگوهای موفق بومی گذشته و معاصر را به آن‎ها انتقال داد. البته صرف معرفی الگوهای موفق بومی گذشته کاری از پیش نمی‌برد، بلکه مخاطب ما باید با آن الگوها، هم ذات پنداری کند و اگر آن الگوها مربوط به دورۀ معاصر باشند، بهتر می‌تواند با آن مأنوس شود، حتی از بسیاری از کارها و فعالیت آن‌ها ازجمله نحوۀ درس خواندن، احترام به والدین و ... هم می‌تواند الگو بگیرد.
     ازاین‌رو باید فرهنگ ایثار و شهادت را به دانش‌آموزان منتقل کرد و دانش‌آموزان باید بیاموزند که چگونه می‎توان تعهد و تخصص را در کنار هم داشت و به‌نوعی همه این مسائل باید برای دانش‌آموزان ما تبیین شود تا بتوانیم نسل آینده را طوری تربیت کنیم که آن‎ها هم دغدغۀ لازم را نسبت به آرمان‎های انقلاب و سیاست‎های جمهوری اسلامی ایران داشته باشند.

 

راهکارهایی برای رسیدن به وضعیت مطلوب در تربیت انقلابی
     شناخت واقعی آموزه‌های انقلاب اسلامی، تبیین آرمان‌ها و طراحی و تدوین محتوای برنامه‌های درسی مطابق با آموزه‎های انقلاب، وظیفه و تکلیف امروز نظام آموزشی برای ایجاد رفتارهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اسلامی انقلابی در قشر وسیع دانش‎آموز است.
     با توجه به وضعیت حداقلی کتاب‌های درسی و کمبودهای آن در تربیت انقلابی، علاوه بر نیاز به تقویت محتوای انقلابی توسط تدوین‌کنندگان کتاب‌های درسی که کاری کلان و زمان‌بر اما لازم و ضروری است و با عنایت به نقش و تأثیر ویژه و منحصربه‌فرد معلم در همه عرصه‎های تربیتی، لازم است که معلمان به‌صورت آتش به اختیار این کمبود را با شیوه‎های هنری و جذاب جبران کنند؛ ازجمله بیان خاطرات شهدای نوجوان و جوان در دوران دفاع مقدس و در ایام کنونی برای دانش‌آموزان با شیوه‎هایی از قبیل قصه‌گویی توسط معلم یا دانش‎‎آموزان، پخش پویانمایی، فیلم کوتاه یا کلیپ دربارۀ شهدای نوجوان، پخش مداحی و سرودهای انقلابی و هم‎خوانی آن، هدیه دادن کتاب‌های داستانی دربارۀ شهدای نوجوان به دانش‌آموزان و سایر شیوه‌های ابتکاری.
     در یادداشت بعدی به راهکار سوم در تربیت انقلابی یعنی تقویت روحیۀ انقلابی کادر مدارس پرداخته می‌شود و نقش و جایگاه آن‎ها به‌ویژه نقش معلم و نیز مربی پرورشی در این نوع تربیت، تبیین و وضعیت موجود در این زمینه، بررسی و راهکارهای رسیدن به وضعیت مطلوب ذکر می‎شود.

 

 

 

 

پی نوشت‌ها:
[1] . (بیانات در دیدار معلمان و فرهنگیان سراسر کشور، 17/2/1393)
[2] . (دیدار خانواده شهید فهمیده و اعضای ستاد بزرگداشت این شهید با رهبر انقلاب، 7/8/1374)
[3] . (به مناسبت سالروز آزادی خرمشهر، 3/3/1396)