ارزشیابی عینی با کارنامۀ قرآنی

قاسم عدالتی مجد معاونت قرآنی مدارس غیردولتی بعثت مشهد مقدس

ارزشیابی ازآن‌جهت که بیانگر نقاط ضعف و قوت آموزش و نشانگر هدف‌های عینی و رفتاری است، می‌تواند نقطه شروع و سرآغاز یک فعالیت آموزشی محسوب شود.

سخن نخست

در فرآیند برنامه‌ریزی آموزشی چهارعنصر مؤثرند:

1. هدف؛

2. محتوا؛

3. اجرا؛

4. ارزشیابی.

     ارزشیابی ازآن‌جهت که بیانگر نقاط ضعف و قوت آموزش و نشانگر هدف‌های عینی و رفتاری است؛ می‌تواند نقطه شروع و سرآغاز یک فعالیت آموزشی محسوب شود و از آن حیث که معیار سنجش دستیابی به هدف‌های آموزشی است می‌تواند نقطۀ پایانی و سرانجام یک فعالیت کامل آموزشی به‌حساب آید.

     کسانی که معتقدند آموزش را باید از نقطه‌ای شروع کرد که دانش‌آموز در آن قرار دارد، نتایج ارزشیابی علمی و بهنگام را قطب نمای حرکت در آموزش بعدی و محیط و گردانندۀ چرخه‌های آموزش و تدریس و معلم را راهنمای دانش‌آموز، معلم و والدین می‌دانند.

هدف شناسی

     انتظارات ما در پایان فرایند شش‌ساله آموزش و تدریس قرآن، توانایی دانش‌آموز در روخوانی و روان‌خوانی کل قرآن خواهد بود.

  سه‌ساله اول: شمرده خوانی آیات با کمک لوحه‌های قرآنی؛

  سه‌ساله دوم: روان‌خوانی آیات با رعایت تجوید مقدماتی.

محتوا شناسی

استخوان‌بندی و چارچوب کلی کتب درسی قرآن دورۀ ابتدایی عبارت‌اند از:

1. روخوانی و قرائت صحیح آیات منتخب؛

2. درک و فهم پیام‌های قرآنی؛

3. آشنایی با علائم و قواعد قرائت و تجوید در حد کتاب درسی؛

4. کار و تمرین در کلاس؛

5. انس با قرآن در خانه؛

6. بیان و فهم قصه آیه‌ها؛

7. قرآن در تابستان (شمرده خوانی و روان‌خوانی صفحات خاصی از روی قرآن کامل).

محتوای فوق می‌بایست ظرف یک فرصت حداقل ۲۴ هفته‌ای از قرار هفته‌ای دو ساعت به منصه ظهور و اجرا درآید.[1]

روش‌شناسی

     پس از هدف‌گذاری و تبیین محتوا نوبت به تدریس، آموزش و پیاده‌سازی می‌رسد. چگونه تدریس کنیم؟ شیوه مهندسی معکوس به ما می‌آموزد؛ هرگاه شاخص‌های روا و معتبری برای سنجش هدف‌ها و محتوای آموزشی در دست داشته باشیم و انتظارات ما از فراگیران دقیقاً تعریف‌شده باشد، گام‌های اجرایی آموزش و تدریس به‌طور شفاف و عینی رخ می‌نمایاند؛ بنابراین کارنامۀ قرآنی در این خصوص نیز راهنمای تدریس به شمار می‌آید. [2]

ارزش‌یابی

     ساماندهی بخش‌های هدف، محتوا، اجرا و تدریس؛ در بخش ارزشیابی متجلی است. به عبارت بهتر با شناخت دقیق و درست سه جزء قبلی، تکلیف ارزشیابی روشن و مشخص می‌شود. حال با عنایت به ارزشیابی توصیفی در طول دورۀ ابتدایی اول و دوم، کارنامۀ قرآنی سعی بر آن دارد با توصیف رفتارهای دو جانبه‌ای از مهارت‌های قرآنی فراگیران (رفتار مستقل و خوداتکایی - در مقابل رفتار غیرمستقل و دیگر اتکایی) و اختصاص امتیاز درخور و متناسب با سطح فعالیت و مهارت به ارزیابی عینی از موفقیت‌های قرآنی دانش‌آموز بپردازد. هرچند کارنامۀ قرآنی پیشنهادی ما از فرصت و ظرفیت نمره و امتیاز در حد ضرورت بهره‌برداری نموده، لیکن رویکرد اصلی آن مطابقت باارزش‌های ارزشیابی توصیفی است. درنهایت میزان توفیقات دانش‌آموز را در چهار سطح خیلی خوب - خوب - قابل‌قبول - نیاز به تلاش - رده‌بندی کرده و برای هر نیم‌سال توصیه‌هایی برای شاگردان و والدین آن‌ها دارد.

 سخن پایانی

 کارنامه قرآنی؛ فرصتی عینی برای انعکاس میزان تلاش و همت مشترک معلم و شاگرد و والدین است.

 کارنامه قرآنی؛ راهنمای تدریس معلم و فراگیر و تسهیل‌کننده فرآیند آموزش است.

 کارنامه قرآنی؛ مبتنی بر انتظارات و هدف‌های درسی است.

 کارنامه قرآنی؛ تلاش محور است و به حداقل فعالیت‌های شاگردان امتیاز می‌دهد.

 کارنامه قرآنی؛ آموزش محور است و ارزش درس قرآن را نه‌تنها در ردیف سایر دروس بلکه فراتر از بقیه دروس در رأس مسائل آموزشی قرار می‌دهد.

 کارنامه قرآنی؛ گامی در جهت ارزشیابی عینی از موفقیت‌های قرآنی دانش آموزان است.

در پایان دوره ابتدایی یعنی سال ششم، به دانش‌آموزانی که با موفقیت توانایی روخوانی صحیح و بدون اشتباه قرآن کامل را داشته باشند «گواهینامه قرائت کامل قرآن» اعطا می‌گردد.

در پایان لازم به ذکر است هرگونه استنتاخ و نمونه‌برداری از روی کارنامه‌های قرآنی و یا گواهینامه قرآنی مدارس بعثت مجاز هست.

 

منبع: نشریه اندیشه تربیت|شماره 81

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

پی‌نوشت‌ها:

[1] . در برخی از مدارس ازجمله مدارس غیردولتی بعثت به لحاظ ارزش، اهمیت و جایگاه درس قرآن در کلیۀ پایه‌ها معلمان ویژه قرآن به تدریس قرآن اشتغال دارند.

[2] . ناگفته پیداست بدون توجه به جنبه‌های انگیزشی و ترغیب‌کننده در جریان آموزش، توفیقی نخواهیم داشت.