مهم‌ترین رسالت معلم پرورش روح توحید است

تقی زاده، مدیریت مجتمع آیت الله بهجت(ره)

در دین مبین اسلام تربیت بر تعلیم ارجحیت دارد

یافتن آغاز برای تعلیم و تربیت انسان بی‌معناست؛ چراکه انسان از ابتدا ظهور در ابعاد فردی و اجتماعی تحت تعلیم مستقیم پروردگار قرارگرفته و تمام اسماء را فراگرفته است؛ «وَ عَلَّمَ آدَمَ الأسْمَاءَ کُلَّهَا ...» [1]

معلمان و مربیان شاخص‌ترین و اساسی‌ترین نقش را در جریان یادگیری و به طور مستقیم در تعلیم انسان‌ها و به‌ویژه دانش‌آموزان بر عهده‌دارند.

در مکتب علم و دانش، معلم از جایگاه بسیار ارزشمند و رفیعی برخوردار است بر همین مبنا اسلام روی علم و عالم و معلم تأکید فراوانی کرده است تا بشر از طریق آگاه شدن راه سعادت و کمال را بیابد

و این قشر معلم مهذب و تعلیم‌دهندۀ دلسوز است که می‌تواند روی افراد اثر مثبت یا احمالاً اثر منفی بگذارد.

یکی از اهداف عالیه در دعوت انبیا دعوت به خدا و تربیت مردم برای حرکت در مسیر کمال است؛

«الا تعبدوا الا ا... اننی لکم منه نذیر و بشیر». [2]

در دین مبین اسلام تربیت بر تعلیم ارجحیت دارد؛ بنابراین بحث اخلاق در آموزش بسیار حائز اهمیت است؛ از همین رو در آیات و روایات و همچنین در دیدگاه اندیشمندان اسلامی نقش معلم به عنوان الگوی اخلاق در امر آموزش مطرح و جایگاه ویژه‌ای دارد. معلم تنها یک آموزگار برای انتقال معلومات علمی و دانش نیست بلکه الگویی بانفوذ است که نمی‌تواند نسبت به اصول اخلاق خویش بی‌تفاوت باشد؛ چون محدودۀ اخلاقیاتش فراتر از خود اوست و درواقع اخلاق و عمل معلم در جریان آموزش به‌مراتب بیشتر از سخن و کلامش بر شاگردانش اثر خواهد داشت. از همین رو در بسیاری از موارد شاگردان در شخصیت پذیری خود، نقش معلم را بسیار مؤثر می‌دانند؛ اینجاست که الگوسازی از معلم در درون شاگرد اتفاق می‌افتد و شاگرد او را سرلوحه خویش قرار داده و از او سرمشق می‌گیرد؛ بنابراین رابطه معلم با شاگرد یک رابطه معنوی است؛ چون معلم باروح و جان دانش‌آموز در ارتباط است. یک معلم با پایبندی به اصول و ضوابط اخلاق در جریان و روند آموزشی که بر عهدۀ اوست می‌تواند بزرگ‌ترین خدمت را به جامعۀ خویش عرضه کند و این همان نقش اثربخش معلم هست، که واژه اثربخشی عبارت است از میزان تحقق اهداف و انجام موفقیت‌آمیز مأموریت یا به تعبیری دیگر عملکرد و کارایی مطلوب معلمان هست که در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش به آن اهمیت ویژه‌ای داده‌شده است.

در مدرسه نیز عوامل مختلفی وجود دارد که در امر تعلیم و تربیت مؤثرند از قبیل برنامه‌های درسی، مواد آموزشی سازمان مدرسه و امکانات آموزشی آن ولی هیچ‌یک از آن‌ها به‌اندازۀ معلم اهمیت ندارد؛ زیرا این معلم است که بر همۀ آن عوامل جان می‌بخشد و آن‌ها را سودمند و نتیجه‌بخش می‌گرداند.

پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید به‌راستی مَثل عالمان در زمین مثل ستارگان در آسمان است که مردم در تاریکی‌های خشکی و دریا به کمک آن‌ها راه خود را پیدا می‌کنند. با توجه به آیات و روایات، یک معلم کارآمد و اثربخش راهنما و روشنگر است. مدافع مرزهای اعتقادی و فرهنگی است و نقش ایشان در شناسایی معارف دین، ایمان آفرینی، تقویت روحیه حق‌گرایی و بیدار کردن فطرت الهی و تقویت قدرت تفکر و تشخیص حق از باطل، خودسازی و خودشناسی و حلم و صبر و استقامت، بسیار حائز اهمیت هست.

روانشناسان در تبیین رابطه میان محبوبیت و اثربخشی می‌گویند، ازآنجاکه انسان‌ها تلاش می‌کنند شناخت‌هایشان با احساساتشان هماهنگ باشد نگرش خود را به‌احتمال‌زیاد برحسب نگرش‌های، کسانی که دوست دارند تغییر می‌دهند.

معلم می‌تواند با دین‌مداری، گشاده‌رویی، خُلق نیکو و تواضع و احترام به دانش‌آموزان محبوبیت خود را نزد دانش‌آموزان افزایش دهد.

خداوند بر پیامبر دستور می‌دهد که با مردم مهربان برخورد کن تا از تو فراری نشوند و به سبب رحمت خداست که تو با آن‌ها چنین خوش‌خویی و مهربان هستی، اگر تندخویی و سخت‌دل بودی از گرد تو، پراکنده می‌شدند، پس بر آن‌ها ببخشایی و برایشان آمرزش بخواه و در کارها با ایشان مشورت کن و چون قصد کاری کنی بر خدا توکل کن که خدا توکل‌کنندگان را دوست دارد. [3]

دانش‌آموزانی که از معلم خود معرفت دینی کسب کرده و توسط اوامر، معرفتش را تبدیل به باور قلبی نموده حالا بر معلمش به‌عنوان یک الگو نگاه می‌کند تا مانند او رفتارش را در چارچوب اعتقاداتش قرار دهد؛ و این همانا نقش معلم کارآمد و اثربخش و محبوب است و یک معلم باید آموزشش برای خدا و تربیتش برای خدا و با توجه بر خدا است که می‌تواند تربیت الهی نموده و مهم‌ترین نقش معلم و رسالت او پرورش روح توحید در بندگان هست.

پی نوشت‌ها:

[1] . سوره بقره، آیات 31-33

[2] . سورۀ هود، آیۀ 2

[3] . سورۀ آل‌عمران، آیۀ 159