مراکز آموزشی باید نمونه واقعی از یک ساختار سازنده هویت ایرانی اسلامی باشند

اکبر بابامرادی مدیر دبستان پیام غدیر 2

پایبندی متعهدانه به مسئولیت، انسان‌ها را باانگیزه بیشتری آماده یادگیری و اخذ تجربه و دانش می‌کند و برآیند تعهد و دانش پیوسته تأثیر بسیار بهتری از تخصص بدون پشتوانه اخلاقی و تربیتی دارد

با توجه به استحاله فرهنگی که قبل از انقلاب ریشه در نظام آموزشی ما دوانده و امروزه با تهاجم فرهنگی نیز همراه است، تاکنون مدرسه به‌عنوان کانون تعلیم و تربیت نتوانسته، جایگاه خودش را در پازل انقلاب اسلامی بیابد و شاهد آنیم مدت کمی است که سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش با اهتمام رهبر انقلاب در دستور کار مسئولان قرارگرفته است. در چنین شرایطی نقش مدارس اسلامی بسیار پررنگ می‌شود؛ چراکه می‌توانند پیشگام در هم‌تراز سازی مدارس با انقلاب اسلامی شوند.

نگاه مدارس اسلامی این است که در هر حوزه که کاری را شروع می‌کند، ایده‌آل‌ترین باشد؛ ازلحاظ فضای فیزیکی تقریباً با استانداردهای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و شاخص‌های نوسازی آن یکسان است، چه از جهت بنا و چه ازلحاظ متراژ زمین در ابعاد آموزشی و ورزشی، نمازخانه یا آزمایشگاه و ... از جهت معلمان نیز افرادی مذهبی و دلسوز هستند که سوابق تحصیلی‌، انقلابی، اسلامی و دینی‌شان موردتوجه قرار می‌گیرد و بعد دعوت به همکاری می‌شوند، این شاخص نقطه عطف و جزو مهم‌ترین شاخصه‌های مدارس اسلامی است.

شاخص دیگر دانش‌آموزان هستند که با همین شرایط جذب می‌شوند و حتی با خانواده نیز مصاحبه می‌شود، سخت‌گیری‌ هم وجود ندارد همین‌که ظواهر اسلامی را رعایت کنند کفایت می‌کند و اصل خود دانش‌آموز است.

در حوزه محتوا هم یکی همان سیستم آموزشی نظام جمهوری اسلامی است که نمی‌توان هیچ دخل و تصرفی در آن داشت؛ اما اینکه محتوا به‌درستی منتقل شود توسط معلمان صورت می‌گیرد.

در حوزه فعالیت‌های فوق‌برنامه، تفاوت‌های مدارس اسلامی مشخص می‌شود. دانش‌آموزان بایستی مسلط به روخوانی و روان‌خوانی قرآن کریم باشند و حتی با مفاهیم قرآن کریم در همان دوره ابتدایی آشنایی پیدا کنند؛ در هر پایه سعی می‌شود سطح دانش‌آموزان از این لحاظ یکسان باشد؛ لذا حوزه قرآنی یک راهبرد برای مدارس اسلامی است.

از همه مهم‌تر در بین این اقدامات، بخش توجه به سیره اهل‌بیت(ع) است که به‌صورت معرفت افزایی در مدارس، در قالب مراسم دینی و مذهبی در مناسبت‌های مختلف انجام می‌پذیرد؛ و همچنین ارتباط با مساجد محل و حضور دانش‌آموزان در نماز جماعت و بهره‌گیری از فضای معنوی مساجد هست.

در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش شش ساحت تعلیم و تربیت مشخص‌شده است، تربیت دینی و اخلاقی، سیاسی و اجتماعی، زیستی و بدنی، هنری و زیباشناختی، اقتصادی و حرفه‌ای و علمی و فناوری؛ لذا دانش‌آموزی که از مدارس اسلامی خارج می‌شود نباید دانش‌آموز تک‌بعدی باشد و حداقل‌های این ساحت‌ها را باید داشته باشد.

یکی دیگر از برنامه‌ها نقش‌آفرینی همکاران در تعمیق و فعالیت‌های تربیتی است که از وجود خود معلمان استفاده خواهد شد.

بی‌تردید یکی از مهم‌ترین سازوکارهای اثربخش در ساحت فرهنگی که به‌صورت زیربنایی در ساخت بنیان‌های فرهنگی جامعه مؤثر است، نظام تعلیم و تربیت و آموزش هر کشوری است. ترسیم آینده فرهنگی و علمی جامعه وابسته به‌نظام آموزشی و تربیت جوانانی است که سکان هدایت و اداره هر کشوری را به دست خواهند گرفت و ایران اسلامی نیز نه‌تنها از این قاعده استثنا نیست، بلکه به جهت ماهیت فرهنگی انقلاب و داشتن جمعیت جوان آن، نقش تعلیم و تربیت در آن بسیار پررنگ‌تر و مهم است.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که تعلیم و تربیت تنها در حوزه کاری آموزش‌وپرورش و آموزش عالی نیست بلکه حوزه‌های علمیه، خانواده‌ها، جامعه، رسانه‌ها و دستگاه‌های فرهنگی مختلفی در آن نقش دارند که مجال پرداختن به همه آن‌ها نیست؛ لذا در این یادداشت همان‌طور که اشاره شد تلاش داریم با نگاه تبیینی، بخشی از اهداف و ایده‌آل‌های انقلابی خود را از نظام تعلیم و تربیت برشماریم و بدون هیچ‌گونه داوری، خوانندگان عزیز ارزیابی کنند که آیا نظام آموزش و تعلیمی ما در این تراز و جایگاه قرار دارد یا خیر؟!

هدف انقلاب اسلامی تربیت جوانان متعهد و مؤمن به آرمان‌های اسلامی است. تردیدی نداریم که پایبندی متعهدانه به مسئولیت، انسان‌ها را باانگیزه بیشتری آماده یادگیری و اخذ تجربه و دانش می‌کند و برآیند تعهد و دانش پیوسته تأثیر بسیار بهتری از تخصص بدون پشتوانه اخلاقی و تربیتی دارد؛ لذا یکی از ترازهای اصیل آموزش در انقلاب اسلامی تقدم تربیت بر تعلیم است که حضرت امام(ره) نیز همواره تربیت و تزکیه را مقدم بر تعلیم بیان کرده و بر آن تأکید داشته‌اند. البته این سخن به معنای نادیده انگاری تخصص و دانش نیست، بلکه تلاش برای همراه سازی این ارزش‌ها در کنار هم و بالطبع تعالی مادی و معنوی است.

مراکز آموزشی باید نمونه واقعی از یک ساختار سازنده هویت ایرانی- اسلامی باشند. نوجوانی و جوانی که تعلیم‌دیده مدارس و دانشگاه‌های ایران اسلامی است، باید به چنان اصالت و هویت شخصیتی دست پیدا کند که بتواند نمادی از شخصیت واقعی یک مسلمان ایرانی را به نمایش بگذارد. نظام آموزشی در جمهوری اسلامی ایران باید قابلیت تربیت انسان‌های هویتمند در تراز انقلاب را پیدا کند و این انتظاری است که نه‌تنها نظام فرهنگی انقلاب آن را مطالبه می‌کند، بلکه همه کشورها تلاش دارند یکی از محصولات اصلی نظام تربیتی آن‌ها هویت‌سازی باشد.

بی‌تردید یکی از مشارب‌ مهم خوراک فکری جوانان و نوجوانان، متون درسی آن‌ها به‌خصوص در حوزه‌های مرتبط با علوم انسانی و معارف اسلامی است. اینکه تربیت‌شدگان مدارس ما از درجه علمی لازم در حوزه شناخت معارف اصیل اسلامی برخوردار نیستند و از علوم انسانی غربی نیز افراطی و غیرهوشمند بهره می‌گیرند و دانش لازم را در حد و اندازه‌های مورد انتظار در حوزه علوم انسانی و به‌طور کل رشته‌های تحصیلی خود کسب نمی‌کنند، یک معضل و آسیب بزرگی است که دامن‌گیر نظام تعلیم و تربیت ما شده است.

متون درسی در تراز انقلاب اسلامی ضمن بهره‌گیری از آموزه‌های اسلامی، باید بتواند نقش مهمی در دانش و تفکر جوانان و تربیت فکری آنان داشته باشد و این امر نیازمند تدوین کتاب‌های درسی متناسب با معیارها و نیازهای کشور است.

بخش عمده‌ای از اثربخشی نظام تعلیم و تربیت متوجه روش‌های کارآمد و نوین است که محیط مناسب برای انتقال مفاهیم را به‌صورت جذاب فراهم می‌کند. روش‌های مورد انتظار انقلاب اسلامی همانند یک حرکت انقلابی باید بتواند کارکرد اثربخش داشته باشد. به‌رغم تلاش‌های بسیار زیاد خانواده‌ها برای فراهم کردن امکانات آموزشی، رغبت و اشتیاق کافی در نوجوانان و جوانان ما برای حضور در علم‌آموزی دیده نمی‌شود. البته دلایل زیادی بر این مهم می‌توان برشمرد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها روش‌های انتخابی در تعلیم و تربیت ما برای اداره محیط‌های آموزشی است.

بی‌شک برای دستیابی به کارآمدی لازم در این زمینه باید مستمر بر روی روش‌شناسی آموزشی و انتقال مفاهیم به نوجوانان و جوانان کارکرد و با برخورد پویا محیطی جذاب و فرح‌بخش برای این مهم فراهم کرد.

آنچه مسلم است حوزه تعلیم و تربیت به‌واسطه قرار گرفتن در یک جایگاه میان‌رشته‌ای و اثربخش نیازمند نگاهی دقیق و موسع است؛ درنتیجه علاوه بر موارد ذکرشده که درواقع به نمونه‌هایی اشاره شد، برای داشتن نظام تعلیم و تربیت در تراز انقلاب اسلامی باید به موارد عدیده‌ای توجه کرد و تنها، مسئله را معطوف به‌نظام آموزش رسمی کشور ندانست؛ لذا به جهت رعایت اختصار به مواردی ازجمله موضوعات زیر نیز به‌صورت تیتروار اشاره می‌توان کرد.

قدرت الهام بخشی و تمایز با دیگر نظام‌های جهانی؛

بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های کشور و ایجاد تعامل با نخبگان، مسئولان و مدیران دستگاه‌ها؛

قدرت انتقال احساس مسئولیت در جامعه در برابر مسائل تعلیم و تربیت کشور؛

انتظار برای تربیت نسل جدید متناسب با تغییرات فرهنگی و ساختاری در عرصه جهانی به‌خصوص در نظام جدید جهانی‌شدن و جهانی‌سازی؛

و ... .

درواقع پرداختن به‌تمامی موارد که بتواند تصویری از نظام تعلیم و تربیت ما در تراز انقلاب اسلامی را نشان بدهد، نیازمند یک تلاش علمی و فرهنگی مستمر و همگانی و جامع است که تلاش‌هایی را نیز در این مسیر در کشور شاهد هستیم و همان‌طور که در مقدمه بحث نیز اشاره‌شد، هدف این بحث قضاوت و داوری در خصوص نظام تعلیم و تربیت نیست، بلکه داوری و ارزیابی موضوع را به خوانندگان گرامی سپرده‌ایم که آیا نظام تعلیم و تربیت کشور، در تراز نیازها و تقاضاهای انقلاب اسلامی است یا خیر، اگر نیست به ایجاد نظامی در این سطح اهتمام داشته باشیم و اگر هست به صیانت و ارتقا آن بپردازیم.

 

منبع: شماره 85 نشریه اندیشه تربیت