- ابتدایی
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- پسرانه حافظان وحی
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- دخترانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه سبحان
- دخترانه ستوده
- پسرانه صلحا
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه میرداماد
- پسرانه هدایت میزان
- دخترانه هدایت میزان
- فرهنگ
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه6)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه5)
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه4)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه1)
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه7)
- پسرانه هدایت میزان(دوره اول)
- پسرانه هدایت میزان(دوره دوم)
- دخترانه هدایت میزان(دوره اول)
- دخترانه هدایت میزان(دوره دوم)
- پسرانه پیام غدیر
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- دخترانه حکمت
- پسرانه صلحا
- متوسطه دور اول
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه سبحان
- دخترانه ستوده
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه هدایت میزان
- فرهنگ
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه3)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه2)
- دخترانه حکمت
- پسرانه هدایت میزان
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- پسرانه صلحا
- متوسطه دور دوم
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- پسرانه پیام هدایت
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- هنرستان خواجه نصیرالدین طوسی
- دخترانه رضویه
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- هنرستان رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه صلحا
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه هدایت میزان
- فرهنگ
- پسرانه هدایت میزان
- پسرانه پیام غدیر
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- پسرانه صلحا
- هنرستان پسرانه هنر و رسانه ( ماهر)
دوشنبه 05 شهريور 1397 در 14:15
دوشنبه 05 شهريور 1397 در 14:15
نیازسنجی آموزشی مربیان پیشدبستان به شیوه دیکوم
دکتر محمد نیرو
معلمان بهعنوان قشری که درگیر تعامل چهره به چهره با متربیان هستند نیازمند رشد و ارتقای دانش و مهارت در حوزۀ فعالیتهای خود هستند

مقدمه
همانطور که مرسوم است هرساله در مؤسسات آموزشی، دورههای آموزشی ضمن خدمت برای کارکنان و معلمان برگزار میشود؛ اما این سؤال پیش میآید که آیا انتخاب موضوعات این دورهها بیانگر نیاز واقعی مخاطبان است؟ آیا این انتخاب بر اساس ملاکهای درستی صورت گرفته یا بر اساس اولویتهای منطقی برپاشده است؟
ازاینجا میتوان به اهمیت نیازسنجی پیش از برگزاری دورههای آموزشی ضمن خدمت پی برد؛ کاری که میتواند سرمایهگذاری آموزشی را هدفمند کند و بهرهوری آن را بسیار بالا ببرد. یکی از روشهای مشارکتی مؤثر، کمهزینه، سریع و دقیق، نیازسنجی به شیوه دیکوم [1] است که انجام آن همراه با تجزیهوتحلیل شغل صورت میپذیرد. تجزیهوتحلیل شغل را فرایند هدفمند و نظامدار برای جمعآوری اطلاعات در خصوص جنبههای مهم یک شغل گویند. در این فرایند، وظایف، تکالیف یا فعالیتهای موجود در آن شغل مشخص میشود.
چرا دیکوم؟
دیکوم روشی مؤثر برای تجزیهوتحلیل یک شغل یا حرفه است که امروزه در بسیاری از سازمانها به کار گرفته میشود. هنگامیکه دیکوم را با سایر فنون متداول در تجزیهوتحلیل شغل نظیر مصاحبه، مشاهده و سایر روشهای سنتی مقایسه کنیم به دلایل متعددی این روش منحصربهفرد به نظر میرسد. برخی از این مزایا عبارتاند از:
عامل گروهی؛
استفاده از بارش فکری؛
همافزایی گروهی؛
توافق گروهی؛
جلب حمایت کارمند/یادگیرنده؛
بروندادهای جامع؛
کیفیت برتر و هزینه کمتر.
دلیل مهم دیگر برای استفاده از دیکوم این است که برنامه درسی و دورههای آموزشی باید مبتنی بر نیازهای ویژه کارکنان در سازمان باشد و تنها برنامههای درسی که بر اساس این رویکرد تدوینشده باشد از حمایت کارکنان برخوردار خواهند بود. در اغلب اوقات یک شکاف بزرگ بین آنچه به یادگیرندگان در کلاس و دورهها ارائه میشود و آنچه در دنیای واقعی کار در حال رخدادن است وجود دارد.
دیکوم چگونه است؟
کارگاه تجزیهوتحلیل دیکوم متشکل از یک نفر تسهیلکننده کارگاه آموزشی و حدود 5 تا 12 نفر از کارکنان متخصص و کارشناس از حرفه یا یک شغل مربوطه و سایر قلمروهای مرتبط است. چارت مصوری که از اجرای کارگاه آموزشی به دست میآید عمدتاً مانند تصویر ذیل بهصورت یک نمایش تفصیلی است از وظایف [2] و تکالیفی [3] که توسط کارکنان آن حرفه انجام میشود. علاوه بر تعیین دقیق وظایف و تکالیف برای هر شغل/حرفه، فهرستی از دانش و مهارتها همچنین ابزارها/ تجهیزات/ مواد/ منابع و روندها و دغدغههای آینده نیز شناسایی میشوند.
روش دیکوم برای شناسایی وظایف اصلی، فرعی، فعالیتهای کاری و دانشها و مهارتهای مرتبط با آنها، هفت مرحله را طی میکند و پسازآن اقدام به تعیین دورههای آموزشی برای یک شغل مینماید. این گامها به ترتیب عبارتاند از:
آشنایی کارکنان خبره با فرایند دیکوم؛
تعریف و شناسایی شغل موردبررسی؛
شناسایی مسئولیتها و وظایف اصلی؛
شناسایی وظایف فرعی (تکالیف) مرتبط با هر وظیفه اصلی؛
بازبینی و پالایش وظایف و تکالیف استخراجشده؛
شناسایی دانش و مهارتهای موردنیاز برای انجام هر تکلیف؛
تعیین میزان اهمیت، فراوانی و میزان نیاز یادگیری برای انجام هر تکلیف.
برای بسیاری از کاربران، دیکوم به معنای کارگاه آموزشی تجزیهوتحلیل شغلی است که دارای نتایج و پیامدهای عینی و ملموس است. بهرغم اینکه دیکوم بیش از 50 سال قدمت دارد، لیکن در مدارس ما کمتر از این رویکرد برای نیازسنجی و تنظیم دورههای آموزشی و تجزیهوتحلیل مسئولیتهای مختلف مدرسه استفاده میشود.
بر همین اساس در پیشدبستان صلحا، تصمیم گرفته شد که پیش از برگزاری دورههای آموزش مربیان در تابستان 1397، کارگاه دوروزه دیکوم در روزهای 9 و 10 خردادماه برگزار شود؛ لذا از مربیان مربوطه درخواست شد که با آمادگی لازم پس از مطالعه دفترچهای که به فرایند کارگاه اشارهکرده است در ساعت 8 صبح حاضر شوند. پس از حضور همه اعضا، نگارنده بهعنوان تسهیلکننده کارگاه، ابتدا در ضرورت نیازسنجی و دانشافزایی، مطالبی مطرح کرد و اهمیت برگزاری کارگاه دیکوم را یادآور شد. سپس از مربیان حاضر در جلسه بهعنوان خبره درخواست شد تا وظایف اصلی شغل خود را بازگو کنند. این وظایف بر روی کاغذهایی یادداشت میشد و بر روی دیوار مقابل جلسه نصب میگردید.
پس از مدت قابلتوجهی همفکری و مشورت، هفت مقوله اصلی استخراج و بر روی دیوار نصب شد و سپس مربیان موظف شدند تا وظایف فرعی هر شاخه را بیان کنند. کارگاه تا ساعت پانزده به بحث و گفتوگو و تکمیل جدول ادامه یافت و تقریباً وظایف فرعی هر شاخه بهطور کامل نوشته شد. بررسی مجدد و مرتب کردن وظایف بر اساس اهمیت، فراوانی و دشواری نیز بهروز دوم موکول شد.
.
در روز دوم برخی از وظایف فرعی ادغام شد و عنوان تازهای که گویاتر و رساتر بود برای آنها انتخاب گردید. همچنین وظایف اصلی از 7 مورد به 6 مورد کاهش یافت و وظیفههای فرعی نیز در زیرمجموعه همان شش شاخه اصلی مرتب شدند.
در بخش بعدی همکاران میبایست در جدولی مانند جدول ذیل، وظایف فرعی، مراحل انجام آن، دانشها و مهارتهای مرتبط، ویژگیهای فردی، ابزار و ملزومات، ایمنی، استانداردها و درنهایت دغدغههای خود در آن حوزه را مینوشتند. این بخش تا حدودی پیش رفت و بنا شد که مربیان پیشدبستانی برای تکمیل آن تا پیش از برگزاری کلاسهای تابستانی، همت گمارند. بدین ترتیب میتوان نهتنها یک دوره آموزش، بلکه پودمان آموزشی را برای توانمندسازی ایشان تنظیم نمود.
وظیفه اصلی: شناخت و ارزیابی مستمر ویژگیهای نوآموزان D1
وظیفه فرعی: بررسی نتایج گزینش T1
جدول تحلیل وظیفه - مرحله
مراحل |
دانش و مهارتهای مرتبط |
ویژگیهای فردی |
ابزارها و ملزومات |
ایمنی |
استانداردها |
دغدغهها |
تحویل پروندهها و جداسازی اسناد مالی، برگه سرویس، اطلاعات فردی و تحویل به مسئولان |
آشنایی با فرمهای مختلف ثبتنام |
دقت نظر |
____ |
محفوظ نگهداشتن اطلاعات |
____ |
ایجاد سامانه یکپارچه الکترونیکی درج اطلاعات از مبدأ |
چک کردن تاریخ تولد و نام و نام خانوادگی و کپی شناسنامه |
دانشهای ابتدایی دستور زبان |
دقت و تمرکز |
____ |
محفوظ نگهداشتن اطلاعات |
رعایت محدوده سنی ثبتنام |
ایجاد سامانه یکپارچه الکترونیکی درج اطلاعات از مبدأ |
واردکردن اطلاعات در اکسل |
* مهارت آشنایی با نرمافزار اکسل * تایپ ده انگشتی |
سرعت عمل |
کامپیوتر |
محفوظ نگهداشتن اطلاعات |
کوتاه کردن وندهای فامیلی |
ایجاد سامانه یکپارچه الکترونیکی درج اطلاعات از مبدأ |
گزارشگیری بهصورت فرم اطلاعات نوآموزان |
آشنایی اولیه با کامپیوتر |
____ |
کامپیوتر |
محفوظ نگهداشتن اطلاعات |
قابلیت رؤیت در یک صفحه |
ایجاد سامانه یکپارچه الکترونیکی درج اطلاعات از مبدأ |
مرتب کردن فهرست اسامی دانشآموزان به لحاظ سنی |
مهارت آشنایی با نرمافزار اکسل |
دقت |
کامپیوتر |
محفوظ نگهداشتن اطلاعات |
به ترتیب حروف الفبا و ترتیب سنی |
ایجاد سامانه یکپارچه الکترونیکی درج اطلاعات از مبدأ |
نکته حائز توجه، احساس خرسندی شرکتکنندگان از بروندادهای این کارگاه بود. نتایجی که ایشان پیشتر به این اندازه متوجه آنها نبودند و عناوین کارهای خود را بهدقت و بهصورت یکجا مشاهده نکرده بودند. ازاینرو آنها مشتاقانه مایل به تکمیل جدول تحلیل وظیفه - مرحله فوق شدند. به عبارتی تجربه کارگاه مزبور نهتنها اهمیت روشی و ابزاری پیدا کرد، بلکه خود یک هدف آموزشی برای همکاران قلمداد شد. کلیپ کوتاهی از کارگاه مزبور از طریق آدرس کیو آر کد مقابل قابلمشاهده است.
جدول دیکوم مربی پیشدبستان صلحا
وظیفه اصلی |
تکالیف (وظایف فرعی) |
||||||
شناخت و ارزیابی مستمر ویژگیهای نوآموزان |
بررسی نتایج گزینش |
ارائه و بررسی فرم سمعی بصری |
ارائه و بررسی فرمهای پزشکی و ویژگیهای فردی |
پر کردن فرم مشاهده (چکلیستی و باز/شناختی رفتاری) |
ثبت حضوروغیاب نوآموزان |
تکمیل دفتر شناختی مهارتی |
تحلیل مشاهدات رفتاری نوآموزان |
برگزاری آزمونهای شناختی |
تصویربرداری (آزاد/هدفمند) |
اجرای مصاحبههای غیررسمی با نوآموز |
هماهنگی و اجرای معاینات پزشکی |
تنظیم و ارائه گزارشها و کارنمای رشد پیشرفت |
استعدادیابی نوآموزان |
|
|
تدوین طرح فعالیت |
نوشتن تقویم اجرایی سالیانه |
هماهنگی ماهانه تقویم اجرایی |
تنظیم برنامه تغذیه (ماهانه) |
طراحی تقویم دوهفتهای |
هماهنگی اجرایی فعالیتهای روزانه |
طراحی چینش کلاسی |
طراحی بازی و فعالیت در منزل (بازی در منزل) |
برنامهریزی تحویل گیری فعالیتهای نوآموزان |
نگارش و ویرایش متون ارسالی |
|
|
|
|
|
|
توانمندسازی مربیان |
خواندن و ارائه کتب |
نشستهای هماندیشی |
جلسات هفتگی تربیتی |
دانشافزایی مجازی آقا مربی |
شرکت در جلسات مهارت افزایی |
آموزشهای درونسازمانی و انتقال مهارتها |
بازدیدهای هدفمند |
هدایت فعالیتهای نوآموزان |
استقبال کردن از نوآموزان |
اجرای برنامه صبحگاهی |
برگزاری ورزش صبحگاهی |
برگزاری فعالیتهای خلاقانه |
برگزاری فعالیت کار با گل |
آموزش آداب زندگی |
آموزش مهارتهای فردی |
آموزش ساخت کاردستیهای هدفمند |
آموزش هنر و نقاشی |
اجرای بازیهای افزایش دقت و تمرکز |
برگزاری کلاس آموزش ژیمناستیک |
برگزاری بازیهای فکری |
برگزاری بازیهای هدفمند حیاطی- سالنی |
اجرای برنامههای زنگ تفریح |
|
طرحریزی ارائههای نوآموزی |
اجرای نمایش طراحیشده |
اجرای نمایشهای بداهه محرک |
آموزش کار با مداد |
قصهگویی |
اجرای برنامه ظهرمانی |
برنامهریزی عروسکگردانی نوآموزان |
|
تحویل گیری دستاوردهای نوآموزان |
آمادهسازی مایحتاج فعالیتها |
واگذاری هدفمند مسئولیت به نوآموزان |
برگزاری اردوها و برنامههای بیرون از مدرسه |
اجرای فوقبرنامهها |
اصلاح نقاط ضعف آموزشی نوآموزان |
اصلاح نقاط ضعف رفتاری نوآموزان |
|
برگزاری اردوی تابستانی |
|||||||
تعامل با والدین |
برگزاری جلسات مهارت افزایی |
برگزاری جلسات هماهنگی و اطلاعرسانی |
ارائه و بررسی فرم پیشرفت کودک از نگاه والدین |
گفتوگوی تلفنی و حضوری |
مشاورههای حضوری |
تکمیل فرم اطلاعات بنیادین |
تعاملات مجازی |
دانشافزایی غیرحضوری |
مسابقات کتابخوانی |
شرکت در اردوها |
اجرای طرح کتابخوانی |
بهرهمندی از ظرفیتهای والدین |
|
|
|
مدیریت اجرایی و پشتیبانی |
تدارکات و پشتیبانی برنامهها |
مهارت افزایی رانندگان سرویس |
مدیریت خدمت کار |
تهیه و آمادهسازی تدارکات جلسات |
انبارداری |
حل مسائل امور سرویسها |
ارسال و دریافت موارد ارسالی |
انجام امور آبدارخانه و پذیرایی |
پذیرایی از نوآموزان |
هماهنگی با روابط عمومی |
آمادهسازی محیط فیزیکی |
تدوین و تولید محتوای چندرسانهای |
انجام امور کتابخانه |
انجام امور کمکهای اولیه |
همین تجربه نیز برای معلمان راهنمای دو دوره دبیرستان صلحا پیاده شد که بهرههای ارزشمند فوق همراه با احساس خرسندی و مفید بودن کارگاه نیز برای شرکتکنندگان تکرار شد. در این میان آقای هادی فرهمند زاد که در کارگاه حضور داشت، شرح کارگاه را چنین نگاشت:
معلمان بهعنوان قشری که درگیر تعامل چهره به چهره با متربیان هستند نیازمند رشد و ارتقای دانش و مهارت در حوزۀ فعالیتهای خود هستند. آنچه حائز اهمیت است، نیازسنجی در حوزههایی است که موجب رشد و ترقی معلمان خواهد بود. گاهی نیازسنجیهای ما بهصورت پرسشنامهها یا حتی بهصورت مصاحبه شفاهی صورت میگیرد و سپس جمعبندی میشود، گاهی هم از روشهای دیگر که دقت بالاتری نسبت به روش فوق دارند استفاده میشود.
روش دیکوم یکی از مرسومترین روشهایی است که در این زمینه مورداستفاده قرار میگیرد. دیکوم با مشخص کردن شرح وظایف اصلی و فرعی برای کارکنان و در مراحل بعد بررسی دقیق و ریزبینانۀ مراحل انجام هرکدام از وظایف به ما میگوید در کدام حوزه نیاز به دانشافزایی و کسب مهارت داریم.
در شغل معلم راهنمایی دوره اول دبیرستان، ابتدا باید به یک تعریف مشخص و جامع از معلم راهنما برسیم که موردپذیرش همه باشد. اینکه کلمات و مفاهیم قرار دادهشده در تعریف در عین اختصار پوششدهنده تمام حیطهها باشد اهمیت ویژه دارد. بهعبارتدیگر تمام کلمات باید حامل پیام مشخص باشد و هیچ کلمهای اضافه در تعریف نباشد.
بعد از مشخص شدن تعریف معلم راهنما حالا باید به سراغ وظایف اصلی معلم راهنما برویم. لازم به ذکر است مفهوم وظیفه و ویژگی بهصورت دقیق تفکیک شود. وظیفه از جنس فعالیت و کاری است که بهصورت روزمره انجام میدهیم اما ویژگی برخورداری از صفاتی است که اگر آنها را دارا باشیم در جایگاه معلم راهنما قرار میگیریم؛ بهطور مثال: «معلم راهنما باید ازلحاظ معنوی خودسازی بکند.» این جمله ناظر به صفات و ویژگیهای معلم راهنماست؛ اما شاید بهطور روزانه برای این امر فعالیت مشخصی طراحی و اجرا نشود.
برای رسیدن به وظایف اصلی بهصورت گروهی و بارش فکری عمل میشود. جمعبندی عبارات گفتهشده با کمک تسهیل گر که مسلط به روش دیکوم هست اتفاق میافتد. اینکه حدود و مرزبندی وظایف چگونه مشخص میشود با بحث و گفتوگو محقق میشود و همه در آخر روی یک عبارت بهاتفاق نظر میرسند. عبارتی که برای هر یک از وظایف تعریف میشود حاکی از فعل انجام دادن و بهصورت مصدری بیان میشود.
پس از مشخص شدن تمامی وظایف اصلی حال وقت آن است که در هریک از آنها وظایف فرعی یا همان اقدامات حول وظیفه اصلی مشخص شود. اوج فعالیت ازلحاظ زمان بری اختصاص به این مرحله دارد؛ چراکه وظایف فردی از دیدگاه معلمان راهنما متفاوت است و رسیدن به یک ادبیات مشترک در حوزۀ وظایف نیازمند بحث و گفتوگو است. انعطاف روش دیکوم به ما اجازه میدهد که هر جا تداخل بین تعاریف به وجود آمد تعاریف را بازنگری کنیم یا حتی جای وظایف فرعی را باهم عوض کنیم تا به ساختار دقیقتری دستیابیم.
شاید بپرسید ادعای ما برای نیازسنجی کجا دیده میشود؟ پاسخ در این است که بعد از اتمام همه وظایف فرعی حال به سراغ هر یک از وظایف فرعی میرویم. در آنجا جدولی از فعالیت و اقداماتی که حول آن وظیفه فرعی انجام میشود آماده میشود. لازم است آرمانها و بایدها در قسمتی جداگانه بررسی شود. قسمتی در همین جدول بهعنوان دغدغهها به همین موضوع اختصاص دارد. در نوشتن مراحل فعالیتها، کارهایی نوشته میشود که تا امروز انجام دادهایم که شاید به آن توجه نداشتیم و جزو بدیهیات بوده است.
در قسمتی از جدول مربوطه، فعالیتها؛ دانش و مهارت موردنیاز، ابزار و ملزومات، ایمنی و استاندارد قرار دارد. با تکمیل کردن این جدول برای تمام وظایف فرعی بهصورت جداگانه لیستی از دانشها و مهارتها و دغدغه تنظیمشده که با جمعبندی آن میتوان فهمید که معلمان به چه دانش و مهارتی برای رشد و ارتقای کیفی کار خود نیاز دارند.
پینوشتها:
[1]. (DACUM) Developing A Curriculum
[2]. Duties
[3]. Tasks
منبع: شماره 86 نشریه اندیشه تربیت

هشتمین مظلوم
ماه صفر به پایان میرسد. شهادت امام هشتم در آخرین روز این ماه، پایان دو ماه سوگورای است. از آغاز محرم، سرشک غم باریدهایم، تا عاشورا، اربعین، بیستوهشتم صفر و سرانجام روز شهادت حضرت رضا(ع). اینک جهان تشیع در سوگ غریب خراسان است، والامردی که در راه آرمان و برای کسب خشنودی حضرت حق، شکیبا و استوار، رضای الهی را به جان پذیرفت و رهروان طریق توحید را تا رسیدن بر قلههای شرف و وادی رستگاری رهنمون شد. هشتمین مظلوم، عصارۀ ایمان و هدف، آمیزهای از دانش و تقوا، عبادت و بینش، مبارزه و پایداری و اراده و همت بود. او، هر چند در اوج عزت و جلال، اما اسیر ظلم مأمون بود؛ آنگونه که گاهی از خدایش، مرگ میطلبید. آه از آن انگور مسموم، که رضای آل محمد علیهم السلام را به رضوان برد! وای از آن زهر جفا که امام جواد را یتیم کرد!