مدرسه بانشاط
سید مجتبی سجادی دبیر کانون مدارس اسلامی استان مرکزی
در مدرسۀ بانشاط، واقع¬بینی، سنت¬گرایی و آینده¬بینی جایگزین ذهنی¬گرایی، تجددگرایی و گذشته¬نگری می¬شود
در اینجا، همۀ عوامل آموزشی و تربیتی به این باور درست دست‌یافته‌اند که نمیتوان با نگرشهای بزرگ سالانه و روشهای کهنهگرایانه، نسل جوان و نوجوان را تربیت کرد. آنها به‌خوبی میدانند که نسل امروز را نمیتوان با روشهای دیروز برای آینده تربیت کرد.
در مدرسۀ بانشاط، واقعبینی، سنتگرایی و آیندهبینی جایگزین ذهنیگرایی، تجددگرایی و گذشتهنگری میشود؛ لذا، مدیریت ایستا جای خود را به مدیریت اقتضایی میدهد و بخشنامهها و مقررات مکانیکی به شیوهنامههای انسانی تبدیل میشود. [11]
در این مدرسه حق مداری جایگزین سلیقه مداری، شایسته‌سالاری جایگزین رابطه سالاری میشود و روشهای دیکتهای و کلیشهای جای خود را به روشهای هدفمندانه و پویا و فعال میدهد. در این مدرسه به‌جای تحمیل ارزشهای دینی و اخلاقی برای دانشآموزان، موقعیت و شرایطی را فراهم میآورند تا با مشارکت و دخالت فعال خود پی به فلسفه نظم و مقررات و ارزشهای پذیرفته‌شده ببرند.
آموزشگاه، پایگاه تبادل عواطف به‌جای انتقال صرف دانش، پایگاه مناسبات انسانی به‌جای مناسبات اداری صرف و کانون امنیت و آرامش به‌جای ترس و اضطراب و تنش است. در این مدرسه مدیر مدرسه یک رهبر آموزشی – تربیتی است و نه صرفاً یک فرمانده اداری و آموزشگاهی. [12]
در این مدرسه راهبرد مشارکت جویانۀ مدیریت مدرسه، واگذارنده، تفویض کننده و توزیع‌کنندۀ قدرت در میان معلمان و دانشآموزان است. این واگذاری نه از راه تحکم و ارتباط عمودی که از راه توافق و ارتباط افقی امکانپذیر میشود. در چنین مدارسی است که همۀ عوامل یاد دهنده و یادگیرنده در چرخهای از فعالیت و خلاقیت باروحیه‌ای طربانگیز و دلانگیز به کار خود سامان میدهند.
در مدرسۀ بانشاط اهداف آموزش‌وپرورش با مشارکت یادگیرندگان کشف میشود و از هرگونه تحمیل یا تدوین قبلی اهداف خودداری میشود. در این مدرسه، روابط بین انسانها انسانی است و نه اداری، عاطفی است نه ماشینی، اطاعت دانشآموزان از مقررات در مدرسۀ طربناک نه منظور که مطبوع است و نه از روی ترس و تهدید که بر اساس احترام و ادب است. انضباط نیز در این مدارس درونی و وجدانی است و نه بیرونی و پلیسی. [13]
در مدرسۀ بانشاط ارادۀ دانشآموزان به‌عنوان مؤلفه‌ای مداخلهگر در تصمیمگیریها، برنامهریزیها و هدف‌گذاری‌ها در نظر گرفته میشود. این اداره برخاسته از تمایلات، نیازها و خواستههای بالنده و مقبول و متعالی دانشآموزانی است که در سایه اقتدار و احترام و استقلال به آن دست‌یافته‌اند. [14]
در مدرسه نشاطانگیز همه درسهای آموزشی به پیامدهای تربیتی منجر میشود. تعلیمات دینی به رغبت دینی، معلومات تاریخی به بینش سیاسی، بینش اجتماعی به مهارتهای زندگی، هندسه و ریاضیات به تفکر منطقی، هنر و نقاشی به خلق و آفرینش ادبی و ادبیات فارسی به تأدیب و آراستگی وجود تبدیل میشود. [15]
در مدرسۀ بانشاط، شادابی و طربآوری جزو نظم طبیعی و کاربرد درونی زندگی سالم است. چه، زندگی یعنی انرژی خالص خلاق که فی‌نفسه واجد انبساط و شکوفایی است. نیروی ناب زندگی در تربیت نشاطانگیز تمامی پهنه وجود آدمی را در برمیگیرد. هنگامی‌که شوق زندگی تقویت میشود، نیروی خلاقیت و ابتکار فزونی میگیرد.
«آفرینش چیزی تازه نه توسط عقل بلکه از بازی غریزی که ناظر بر شادابی درونی است انجام میپذیرد، درواقع ذهن خلاق، با موضوع موردعلاقه‌اش باز میکند.» [16]
در مدرسۀ بانشاط اوقات فراغت به‌واقع اوقات فراغت است و تلاشی برای پر کردن آن صورت نمیگیرد. در حقیقت، اوقات فراغت وقفهای خلاق و آرام‌بخش بین فعالیتهای متراکم و اجباری و تنش‌زا است فرصتی برای دانشآموزان فراهم میآورد تا در این فراغت خود را بازیابند و در این بازیابی اندیشه و آموزههای خود را از نو بازآفرینی کنند. همان‌گونه که کاپرا به‌خوبی بیان کرده است:
در طول (این) دورههای استراحت و فراغت، پس از فعالیت فشرده فکری است که گویی ذهن شهودی ادارۀ امور را به دست میگیرد و قادر میشود که ناگاه بینشهای روشنگرانهای تولید کند که تا این اندازه «وجد» و «سرخوشی» میآورند. [17]
این وجد و سرخوشی در تربیت نشاطانگیز خود منشأ انرژی روانی و زایندۀ ابتکار و خلاقیت در دیگر ابعاد زندگی است و آموزههای درون مدرسه را به بیرون از مدرسه و از حصار نمره و معدل به گسترۀ عشق و نظر فرا میکشد.
در مدرسۀ بانشاط، سلامت روانی یعنی احساس وجد شورانگیز و اشتها به پیشرفت دلانگیز، وجد خواستن، شور دانستن، اشتیاق به برخاستن، شوق زندگی وقاحت برافراشتن، احساس آسودگی درونی به‌رغم ناامنیها و ناملایمات محیطی. [18]
در چنین شرایطی از سلامت روانی و شادابی عاطفی است که ذهن، فعال و خلاق میشود. ذهن در احساس ایمنی سرشار از تمرکز و لبریز از تنوع اندیشه میشود؛ چراکه احساس امنیت درونی ناشی از بهداشت روانی و سلامت نفسانی است. امنیت روانی زمینه را برای بروز استعدادها و زمینه را برای برون‌ریزی نیازها فراهم میآورد. [19]
اصولاً تأمین نیازهای اساسی انسان مترادف با تأمین نشاط عاطفی خواهد بود. اینکه این نیازها توسط خود فرد یا اطرافیان صورت پذیرد در تأمین نشاط چندان تفاوتی نمیکند. البته هر چه فرد در تأمین نیازهای خود مشارکت بیشتری داشته باشد، احساس نشاط بیشتر توأم با موفقیت بیشتر خواهد داشت؛ بنابراین وجود فضای آموزشی بانشاط میتواند تأمین‌کنندۀ انواع نیازهای درونی، عاطفی و حتی برخی از نیازهای بیرونی فراگیران را تأمین نماید.
جوسازمانی مدارس شاد
آنچه مجموعۀ ویژگیهای درونی یک مدرسه را از مدرسۀ دیگر متمایز ساخته و رفتار کارکنان آن را تحت تأثیر قرار میدهد، جو سازمانی مدرسه، نامیده میشود. جو سازمانی مدرسه حاصل تلاش و کوشش روابط و کنشهای متقابل گروههای درونی مدرسه یعنی مدیر و معلمان، کارکنان و دانشآموزان است. آنها ضمن کار و فعالیت میکوشند تا موازنۀ بین ابعاد ساختاری، شخصی، گروهی و فرهنگی نظام مدرسه را به وجود آورند. مدیر برای ایجاد جو سازمانی و جوسازی رفتاری و عاطفی بین کارکنان و اولیای دانشآموزان، باید به نکات زیر توجه داشته باشد:
مدیر به معلمان به‌عنوان افراد دارای شخصیت، احترام میگذارد و سعی میکند یار و مددکار آنان باشد؛
مدیر به معلمان به‌عنوان نیروهای فکری و خلاق مدرسه احترام میگذارد و در ادارۀ امور مدرسه از نیروی فکری آنها نهایت استفاده و بهره را میبرد؛
مدیر با ایجاد فضایی سرشار از صمیمت، موجبات افزایش روحیۀ گروهی، اعتمادسازی، جو عاطفی و دوستانه، روابط انسانی و تعهد شغلی کارکنان را فراهم میآورد؛
مدیر مدرسه با ایجاد روحیۀ گروهی موجب میشود معلمان مدرسه ازلحاظ نیازهای اجتماعی، احساس رضایت و خشنودی کنند و درعین‌حال، از انجام‌وظیفه و موقعیت فراهم‌شده لذت میبرد؛
مدیر مدرسـه با ایجاد روحـیۀ مشارکتپذیری در دانـشآموزان، مـعلمان و اولیای دانشآموزان برای ادارۀ امور مدرسه، میتواند جو عاطفی و کاری بسیار ایجاد کند؛ [20]
مدیر مدرسه با ایجاد جو احترام متقابل میان معلمان و دانشآموزان و احترام متقابل بین معلمان و مدیر، زمینۀ ارتقای کیفیت آموزشی، احساس ثمربخشی، تدریس موفق و مؤثر، احساس تکامل و رشد در کار خود، احساس رضایتمندی شغلی و درنهایت اجرای طرحها و برنامههای تصویبی شورای مدرسه را به وجود میآورد؛
حاکمیت مدیریت، اخلاق و روابط انسانی و ... را پیوسته در نظر میگیرد؛
به دانشآموزان و برنامههای درسی و تربیتی آنها اهمیت میدهد؛
چنین مدیری در مدرسه، به انتظارات اولیای دانشآموزان در خصوص آموزش‌وپرورش فرزندانشان اهمیت میدهد. [21]
برنامههای کیفیت‌بخشی به فعالیت آموزشی و پرورشی در مدارس شاد
آموزش معلمان درزمینۀ روشها و رویکردهای نوین یاددهی و یادگیری (آموزش مشارکتی) از طریق همیاری – هوش و بارش مغزی، قدرت حل مسئله، فرایند یاددهی و یادگیری؛
برگزاری بازدیدها و اردوهای علمی دانشآموزان به‌طور مستمر، ماهانه یا هر سه ماه؛
برگزاری کلاسهای تقویتی و فوق‌برنامه از قبیل قرآن، نهجالبلاغه، نقاشی، خطاطی، رایانه، معرقکاری، سفالگری، زبان انگلیسی، کاردستی، آموزش سرود و آهنگهای انقلابی؛
واگذاری مسئولیتهای مدرسه به دانشآموزان و ایجاد محیط مشارکتی برای فعالیتهایی از قبیل شهردار مدرسه، خبرنگار مدرسه، مأموران انتظامی، مسئولان بوفه، گزارشگر، پیک بهداشت، مسئولان صبحگاه، شورای مدرسه و ...؛
برپایی نمایشگاههای فصلی و به مناسبتهای گوناگون از کارهای دستی دانشآموزان؛
برگزاری مسابقات مختلف علمی و فرهنگی در بین دانشآموزان؛
برگزاری مسابقات آشپزی؛
اهدای کارتهای تشویق اخلاقی، آموزشی و پرورشی؛
طرح اشتراک صد درصد دانشآموزان برای مجلات علمی و رشد؛
ایجاد فرهنگ مطالعه در مدرسه (20 دقیقه در زنگ سوم)؛
تولید و نشر ماهنامه علمی و فرهنگی در مدرسه، توسط دانشآموزان؛
ایجاد ایستگاه شادی در زنگهای تفریح، مشارکت دانشآموزان؛
گسترش فرهنگ نگهداری و مراقبت از امکانات و تجهیزات در دانشآموزان؛
ایجاد انواع قفسهها بر روی دیوارهای راهروی مدرسه برای گذاشتن وسایل و ابتکارات دانشآموزان؛
اجرای نمایش و تئاتر در مدارس؛
بیان قصههای کودکانه، اشعار و سرود دسته‌جمعی در مدرسه (ابتدایی و راهنمایی)؛
فراهم کردن وسایل ورزشی مثل سرسره، تاب و اَلاکلنگ در محیط مدرسه در مقطع ابتدایی؛
تقویت فعالیتهای روزنامهنگاری در مدارس؛
استفاده از فنونی مانند خطاطی، طراحی، رنگ کردن درب، رنگ کردن تابلوها و نوشتههای مدرسه؛
نمایش فیلم آموزشی در خلال برنامۀ درسی؛
توجه جدی به کلیۀ امور بهداشتی مدرسه؛
پیشبینی و راهاندازی اتاق علمی و پژوهشی؛
تزیین مدرسه با زیباترین مناظر شاد و چشمنواز در قاب درختان، گیاهان و ...؛
وجود تابلوهای «خوش‌آمدید» و ... به زبان فارسی، انگلیسی و عربی در محلهای مناسب و معرض دید دانشآموزان، معلمان و اولیا.
پی نوشت‌ها:
[11] . (همان: 81)
[12] . (رضایی، 1386: 96)
[13] . (رزم وند، 1387: 116)
[14] . (همان: 117)
[15] . (کریمی، 1384: 101)
[16[ . (یونگ، به نقل از کریمی، 1384: 103)
[17] . (همان: 106)
[18] . (رضایی، 1386: 98)
[19] . (همان: 99)
[20] . (رضایی 1386: 60)
[21] . (رضایی، 1386: 61)
منبع: شماره 87 نشریه اندیشه تربیت
