آثار کوتاه‌مدت قیام امام حسین از منظر تاریخی

ز قیام‌های بعد از شهادت امام حسین(ع) دریافت می­شود که عدم بصیرت یا اینکه نداشتن شجاعت و جرئت برای عمل بر اساس بصیرت این فاجعه را رقم زد و حتی تلفات بعدی و نبردهایی هم که با عنوان خون‌خواهی امام صورت گرفت تأثیر حمایت به‌موقع از امام حسین(ع) را نداشت.

پس از شهادت امام حسین(ع) قیام­های مختلفی در حجاز و عراق اتفاق افتاد. از قیام‌های بعد از شهادت امام حسین(ع) دریافت می­شود که عدم بصیرت یا اینکه نداشتن شجاعت و جرئت برای عمل بر اساس بصیرت این فاجعه را رقم زد و حتی تلفات بعدی و نبردهایی هم که با عنوان خون‌خواهی امام صورت گرفت تأثیر حمایت به‌موقع از امام حسین(ع) را نداشت.

با شهادت حسین بن علی(ع) در کربلا، صحنه سیاسی اجتماعی جامعه به نحو مشخصی دستخوش تغییر و تحول گشت. تغییر و تحولاتی که زمینه‌های بسیار مساعدی را برای جنبش‌های انقلابی هاشمی و کل هاشمیان فراهم ساخت و اقبال عمومی را متوجه آنان می‌کرد و همین اقبال و فضای مساعد عمومی است که عاشورا را نهضت پیروزی می­داند که هدفش تغییر مناسبات اجتماعی و سیاسی جامعه در وهله اول بوده است. همه این گرایش‌ها بر رژیم و علیه آن مبارزه می‌کنند و همه آن‌ها کمابیش روش انقلابی دارند. زیدیه کمتر زیرزمینی بوده است. در زیر چند قیام بعد از عاشورا معرفی می‌شود:

قیام توابین:

این انقلاب در کوفه بر پا گردید و واکنش مستقیم قتل امام بود و انگیزه آن، احساس گناه به علت یارى نکردن امام پس‌ازآنکه کتباً از او دعوت کردند به کوفه آید؛ لذا کوفیان خواستند ننگى را که مرتکب شده بودند با انتقام از قاتلان آن حضرت بشویند و دست به قیام زدند. این واقعه در سال 65 هجرى روى داد.

قیام مدینه:

هدف این انقلاب خون‌خواهى نبود بلکه انقلابى بود علیه حکومت ستمکار بنى امیه. شرکت‌کنندگان در این قیام یک هزار تن بودند که به دست سپاهیان شام و با نهایت وحشیگرى سرکوب شدند.

قیام مختار ثقفى:

این قیام در سال 66 هجرى در عراق به انگیزه خون‌خواهى امام حسین(ع) و انتقام از قاتلان او صورت گرفت. این انقلاب به رهبرى مختار توانست در یک روز دویست و هشتاد تن از قاتلان امام حسین(ع) را به قتل رساند.

قیام مطرف بن مغیره:

وى در سال 77 هجرى علیه حجاج بن یوسف شورید و عبدالملک بن مروان را از خلافت خلع کرد.

قیام ابن اشعث:

او نیز علیه حجاج در سال 81 هجرى شورید و عبدالملک مروان را از خلافت خلع کرد. این شورش تا سال 83 هجری به طول انجامید. در آغاز، پیروزی­هاى نظامى به دست آورد؛ اما بعدها شکست خورد.

قیام زید بن على:

وى که از فرزندان امام زین ‏العابدین(ع) بود در سال 122 هجرى در کوفه قیام کرد؛ اما بی‌درنگ به‌وسیله سپاهیان شام که در آن هنگام در عراق بودند سرکوب شد.

قیام حسین بن على، شهید فخ:

«فخ» نام وادى و محلى است در قسمت غربى و یک‌فرسخی شهر مکه و آنجایی است که حسین بن على (صاحب فخ) علیه حکومت عباسى در سال 169 هجرى قیام کرد و با یاران خویش به شهادت رسید. وى یکى از سادات و علماى اسلام بود که براى عظمت تشیع با خون خویش پس از حدود یک قرن از ماجراى کربلا اثرى عمیق در عالم تشیع برجاى گذاشت.

به‌جز قیام‌های بعد از شهادت امام حسین(ع) در طول تاریخ، نهضت عاشورا الهام‌بخش شیعیان و حتی غیرمسلمانان برای آزادی‌خواهی است.

اقبال لاهوری، استقلال و نجات پاکستان را مرهون قیام عاشورا دانسته است. این شاعر مسلمان و انقلابی دراین‌باره چنین می‌سراید:

رمز قرآن از حسین آموختیم   ز آتش او شعله‌ها افروختیم

تا قیامت قطع استبداد کرد   موج خون او چمن ایجاد کرد

خون او تفسیر این اسرار کرد   ملت خوابیده را بیدار کرد

گاندی رهبر استقلال هند نیز، نهضت عاشورا را الهام‌بخش خود در رهایی هندوستان می‌داند. او درباره عاشورا می‏گوید: «من زندگی امام حسین(ع)، آن شهید بزرگ اسلام را به‌دقت خوانده‏ ام و توجه کافی به صفحات کربلا نموده ‏ام و بر من روشن‌شده است که اگر هندوستان بخواهد یک کشور پیروز گردد، بایستی از سرمشق امام حسین(ع) پیروی کند.»

ما در روایات داریم که قیام قائم آل محمد هم با معرفی امام عصر(عج) به‌عنوان فرزند امام حسین(ع) شروع می­شود اینکه امام زمان(عج) منتقم خون امام حسین(ع) و بقیه ا... خوانده می­شوند از این منظر حائز اهمیت است که ابعاد قیام سالار شهیدان را تا پایان تاریخ جهان امتداد می­دهد.

 

برگرفته از پژوهش‌های سیما

 

منبع: شماره 87 نشریه اندیشه تربیت