- ابتدایی
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- پسرانه حافظان وحی
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- دخترانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه سبحان
- دخترانه ستوده
- پسرانه صلحا
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه میرداماد
- پسرانه هدایت میزان
- دخترانه هدایت میزان
- فرهنگ
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه6)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه5)
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه4)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه1)
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه7)
- پسرانه هدایت میزان(دوره اول)
- پسرانه هدایت میزان(دوره دوم)
- دخترانه هدایت میزان(دوره اول)
- دخترانه هدایت میزان(دوره دوم)
- پسرانه پیام غدیر
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- دخترانه حکمت
- پسرانه صلحا
- متوسطه دور اول
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه سبحان
- دخترانه ستوده
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه هدایت میزان
- فرهنگ
- دخترانه آیت الله بهجت(شعبه3)
- پسرانه آیت الله بهجت(شعبه2)
- دخترانه حکمت
- پسرانه هدایت میزان
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- پسرانه صلحا
- متوسطه دور دوم
- پسرانه امام صادق(ع)
- دخترانه امام صادق(ع)
- پسرانه پیام هدایت
- دخترانه تزکیه
- پسرانه تهذیب اندیشه
- پسرانه جهان آرا
- دخترانه حافظان وحی
- پسرانه حکمت
- پسرانه خواجه نصیرالدین طوسی
- هنرستان خواجه نصیرالدین طوسی
- دخترانه رضویه
- پسرانه رفاه
- دخترانه رفاه
- هنرستان رفاه
- پسرانه روزبه
- پسرانه صلحا
- دخترانه طلوع
- دخترانه مجتهده بانوامین
- دخترانه مشکوه
- پسرانه معلم
- دخترانه معلم
- پسرانه هدایت میزان
- فرهنگ
- پسرانه هدایت میزان
- پسرانه پیام غدیر
- پسرانه میرداماد
- دخترانه میرداماد
- پسرانه صلحا
یکشنبه 04 اسفند 1398 در 08:55
یکشنبه 04 اسفند 1398 در 08:55
نهادینهسازی ارزشها در دانشآموزان
رضا فرهادیان قم ـ مهرماه 97
بسم الله الرحمن الرحیم «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا کَانُواْ یَعْمَلُونَ»؛ هرکس کار شایسته ای انجام دهد، مرد یا زن باشد، درحالیکه مؤمن است، او را به زندگی پاک و گوارا می رسانیم و پاداش آنان را به بهتر از اعمالی که انجام می دادند، خواهیم داد. «نحل، آیه97». رسول خدا فرمود: «مَنْ سَنَّ سُنَّةً حَسَنَةً فَلَهُ أَجْرُ مَنْ عَمِلَ بِهَا إلى یَوْمِ القِیَامَةِ مِنْ غیرِ أنْ ینْقُصَ من أجورِهم شئٌ»؛ هرکس سنت نیکویی را بنا نهد اجر آن و همه عمل کنندگان به آن عمل، تا روز قیامت برای اوست، بدون اینکه از اجر عمل کننده چیزی کم شود. «اصول کافی، ج5، ص9»

سخن آغازین
مؤسسه فرهنگی تربیتی توحید با توجه به رسالت خود در خصوص پرورش اخلاق و رفتار نوجوانان و حفظ حراست آنان از آسیبهای روحی و اجتماعی برای اولینبار، اقدام به تنظیم و طراحی برنامه ای برای نهادینه کردن ارزشهای دینی کرده است.
هدف گذاری ساختاری برای نهادینه کردن ارزشها، براساس قرآن و سنت و سیره، بر پنج محور اصلی پرورشی متمرکز است که به تناسب سن مخاطب و رشد وی، پایه به پایه و سال به سال، با شیوهها و روشهای مناسب قابل توسعه و گسترش میباشد.
سرفصل های کلی محتوای نهادینه کردن ارزش ها
1. خداشناسی (معرفت به پروردگار)؛
2. امام شناسی (معرفت به امام)؛
3. خودنگهداری و تابآوری (رعایت تقوا)؛
4. رعایت سنت فردی و اجتماعی پیامبر (ص) و امام (ع) (ادب و آداب)؛
5. تعاون، انفاق و ایثار (روحیه جمعی و کمک به دیگران).
1. کتاب راهنمای کار معلم چیست
2. جدول دانشآموزان در کلاس
3. تکلیف و وظایف دانشآموزان
4. لوح فشرده (فیلم، کلیپ و ...)
5. راهنمای آموزش نهادینهسازی
- نهادینه سازی چیست؟
- ارزشها کدام اند؟
- مخاطب چه کسانی هستند؟
- روشها چگونهاند؟
1. آیا تا به حال فکر کرده اید که چرا برخی افراد خیلی چیزها را میدانند، ولی به آن عمل نمیکنند؟
2. بیشتر مشکلات اجتماعی، ریشه در چه چیزی دارد؟
3. چرا رفتارها مطابق با گفتارها و عقاید نیست؟
4. چرا در قرآن کسانی که به گفته خود، عمل نمیکنند مورد غضب شدید الهی قرار گرفته اند؟
5. در روایات از کدام عمل به عنوان «بهترین و محبوبترین عمل»، نام برده شده است؟
تبیین مبانی فکری طرح نهادینهسازی ارزشها
ارزشهای دینی، هنجارهای اصلی و استانداردهای مورد نظر شارعند، که باید برای تعریف رفتارهای مناسب در تصمیم گیری و انجام عمل در طول دوران زندگی و فرآیندهای مختلف حیات بشری، لحاظ شوند تا انسان را به سعادت رهنمون سازند.
ارزشها همان اعتقادات، ایمان، کمیتهای قابل عمل، ادب و آداب و سنتهای نبی اکرم و امامان معصوم در موقعیتهای مختلف زندگی هستند.
ارزشها، سنجهها و معیارهایی برای انتخاب اهداف یا هدایت اعمال هستند که در طول زمان، در رفتار فرد تثبیت شدهاند. در حقیقت، محورهایی برای رسیدن به حیات طیبهاند.
ایمان به ارزشها در عمل و رفتار، به گونه ای در هم تنیده اند که شناسایی یکی بدون دیگری معنای دینی ندارد.
ارزشهای دینی بر مبنای میزان وضوح و قابلیت رویت و عمق، سه سطح دارد:
یکم) شعائر (الگوهای رفتاری قابل مشاهده، نمادها، ادب و آداب و سنتها و ...): این سطح همانند پوسته، بهراحتی قابل مشاهده بوده و در واقع وجود جلوه های ظاهری دین که بیانگر ارزشها و مفروضات بنیادین است.
دوم) عقاید و اصول کلی و آرمانهای دین: تحلیل این سطح، آگاهی و معرفت ما را از دین افزایش میدهد.
سوم) مفروضات، واجبات و اعمال بنیادین: شناخت این سطح، با درهمآمیختن ایمان و عمل، بهتدریج درک عمیقتری را از دین نصیب ما میکند.
زمانی که از ارزش، برای هدایت رفتار و اعمال بهره گیری شود و در فرد نهادینه گردد، شخصیت انسانی به وحدت و هماهنگی میرسد و در مسیر رشد قرار خواهد گرفت و به مراتب صراط مستقیم و کمال و سعادت دست مییابد.
هر اقدامی درخصوص ارزشها، مستلزم شناخت ماهیت و کارکرد آنهاست. ارزشها، باورها و عقاید با ثبات، همیشگی و بلندمدتی هستند که نشان میدهند در طول زندگی و در موقعیتهای مختلف، چه اموری دارای اهمیت است و با چه سبک و روشی باید زندگی کرد.
ارزشها، چگونه بندگی کردن و راههای رسیدن به عبودیت و کمال و همچنین عوامل دوری از مبدأ آفرینش را معین میکنند.
برای نهادینهسازی ارزشها، قبل از هر چیز، شناسایی ارزشهای اصلی در اسلام ضرورت دارد. البته باید توجه داشت که ما در اینجا نمیخواهیم اصول دین را بازگو کنیم یا به تقسیمات مختلفی که در روایات آمده، بپردازیم، بلکه در مقام تعلیم و تربیت دینی و ضرورت پرداختن به پرورش آن، در تقسیمبندی دیگری، ارزشها را در پنج محور و گروه قرار میدهیم که در حقیقت یک محور است، ولی در اینجا به ضرورت، چهار محور از آن منشعب میگردد.
ارتباط با پروردگار
انسان موجودی نیازمند و محتاج است[1] که در مسیر رفع نیازهای خود همواره در معرض یکسری القائیات قرار داشته و و به دنبال نقطه اتکایی میگردد. اراده خداوند هم بر آن است که انسان را از حوزه القائیاتش خارج کند و توجه او را به ذات خود جلب نماید.[2]
اولین کلام پیامبر اکرم (ص) «قولو لا اله الا الله تفلحوا»[3] بود؛
یعنی سعادت و رشد انسان در گرو ارتباط با پروردگار و اخلاص به وی است. انسان باید با کنار زدن الهههای درونی و بیرونی خود و هرآنچه که ذهن او را مشغول به خود میسازد، به حقیقت پروردگار برسد.
انسان برای عبودیت و رسیدن به کمال آفریده شده است و با نفی الهه های دیگر فقط بنده خدا میشود. بنابراین رستگاری و سعادت او در گرو «لا اله الا الله» میباشد. با عنایت به اینکه رشد و کمال انسان در گرو ارتباط مستمر با خالق یکتاست «ارتباط با پروردگار» اولین محور نهادینهسازی ارزشها انتخاب میشود.
ازاینرو، برنامه های تربیتی باید به گونه ای باشد که شخصیت انسان را در جهت صراط مستقیم که همان عبودیت و بندگی خالص خداست سوق دهد و زمینه ارتباط با پروردگار را برای او فراهم کند. تمام برنامههای دینی ـ از آغاز بعثت ـ به دنبال این بودهاند که در وجود و شخصیت انسانها با یک سلسله برنامه هایی برای زدودن شرک و اهمیت نداشتن غیر او[4] حاصل کند تا با ایجاد وحدت و هماهنگی در شخصیت وی، موجب رشد او به سوی شخصیتی مستقل با معرفت و محبت الهی فراهم گردد و شرط حاصلشدن این وحدت و هماهنگی، نهادینهشدن تنها ارزش وجودی عالم یعنی مبدأ کمال و مبدأ آفرینش است.
با عنایت به اینکه رشد و سعادت انسان در گرو ارتباط مستمر با خالق خویش است، «ارتباط با پروردگار» اولین و اصلی ترین محور پرورشی است که از کودکی باید نهادینه شود و همه ابعاد وجود شخصیت انسان در ذیل آن ارتباط، شکل میگیرد و موجب رشد و تعالی او میشود.
ارتباط با امام معصوم
محور دوم که «ارتباط با امام معصوم» است، برخاسته از محور اول است؛ به این معنا: حالا که یک موجود متناهی میخواهد با یک وجود نامتناهی ارتباط برقرار کند، نیازمند وسیله و واسطهٔ فیض است و این واسطه، بیشک نبی اکرم (ص) و امامان معصوم (ع) هستند.[5] در حقیقت، انسان کامل است که از طریق وحی و انزال کتب، انسان را با پروردگارش مرتبط میکنند.
قرآن کریم در مورد عبودیت و عبادت پروردگار که همه به آن امر شده ایم میفرماید: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ»[6] و «وَأَنِ اعْبُدُونِی هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِیمٌ».[7] صراط مستقیم را به پیروی از ائمه معصومین(ع) تفسیر کردهاند. بنابراین ما که انسان هستیم برای پیمودن راه راست و رسیدن به حق، باید وارد مدار ولایت امام شویم و از انسان کامل که همان نبی اکرم (ص) و ائمه معصومین(ع) هستند الگو بگیریم.[8]
چون امام، واسطهٔ فیض است و در زمانهٔ ما این واسطه، امام زمان (عج) است، ارتباط با پروردگار تحت عنوان ولایت شکل میگیرد. کسی که ولایت نداشته باشد، در حقیقت، زندگی و حیات واقعی ندارد. انسان باید در زندگی، الگوی کامل داشته باشد و به تأسی از امام، سبک زندگی و الگوی خود را برای عبودیت و ارتباط با پروردگارش محقق سازد؛ بیتردید برترین و کاملترین الگوها برای حیات بشری امامان معصوم(ع) هستند.
رعایت تقوا
مهمترین شاخصه بارز وجودی امام(ع) در زندگی، رعایت تقوا و خودنگهداری و تاب آوری است؛ بنابراین باید خودنگهداری و تقوا را ـ که سرلوحه و زیرساخـت سـایر ارزش هـاست ـ در دانش آموزان پرورش داده و نهادینه شود.
رعایت سیره و سنت (ادب و آداب)
در ذیل شاخصه تقوا، سیره و سنت پیامبر (ص) و ائمه معصومین(ع) که در واقع همان سبک زندگی اسلامی است و از آن به رعایت ادب و آداب و ادب حضور در طول دوران زندگی یاد میشود و باید از ابتدا در برنامه ها مورد توجه و عنایت قرار گیرد تا با اجرای دقیق آن در دوره شکل گیری شخصیت در زمان تحصیل، شاهد نهادینه شدن این ویژگی در وجود دانش آموزان باشیم.
داشتن روحیه تعاون، انفاق و ایثار
ویژگی شاخص و بارز دیگرِ الگوهای تربیتی ما، برخورداری از روحیه جمعی، همکاری، کمک، انفاق و ایثار است. بیتردید نهادینه ساختن این خصوصیت در دانش آموزان، زمینه اصلاح و سعادت فرد و جامعه را در جهان فراهم میسازد.
نهاد یعنی ریشه، بن، وجود. نهادینهسازی ارزشها در رفتار، به معنای برنامه ای منظم، منسجم و نظام مند است که یک ارزش اخلاقی را از بن وجود در طبیعت انسان طوری تثبیت و جایگزین کند که در طول زمان، بیدرنگ در رفتار فرد تجلی یابد. درونیکردن در حقیقت فعال کردن نهاد وجودی انسان است برای فکر و عمل.
آموزشهایی که روی یک موضوع مهم و ارزشی و اساسی تمرکز دارد و از طریق ایجاد موقعیتهای یادگیری تمرین و تکرار در قالب نقشآفرینی و مشارکت دانش آموزان انجام میپذیرد، به نوبه خود، طراحی آموزش جدید و جذابی را میطلبد. این امر میتواند به صورت تلفیقی و غیرتلفیقی در قالب طرح درس کتاب، قصهخوانی، حفظ موضوعی آیات قرآن کریم و روایات، فیلم، کلیپ و انواع روشها و ابزارهای تکنولوژی آموزشی ارائه گردد.
این نوع برنامهسازی و آموزش، زمینه را فراهم میکند تا دانشآموز بهطور روزانه عملی را انجام دهد و بهتدریج به آن علاقه مند گردد.
یکی از اصول مهم این طرح این است که خود معلمان و مربیان در تعامل با دانشآموزان، عامل به ارزشهای ارائه شده باشند، همین امر، برنامه خودسازی برای معلم و مربی و دانشآموز و حتی اولیا محسوب میشود.
نهادینهسازی ارزشها فقط با استفاده از برنامه مدون و حساب شدهٔ تربیتی و با تفکر سیستمی و منظم در موقعیتهای متنوع و مناسب مطرح میگردد و با برنامه و روشهای مناسب در عمل در خانه و مدرسه با یادآوری های مستقیم و غیرمستقیم ارائه میشود، این برنامه با تمرین و تکرار عملی استمرار مییابد و بهتدریج تثبیت و نهادینه میشود.
مباحث نهادینه سازی ارزشها از ساختار فکری توحیدی نشئت میگیرد که در ابتدای دعوت پیامبر اکرم (ص) به عنوان سیره و سنت در رفتار ایشان بروز یافت. این ارزشهای مهم به عنوان سبک زندگی انسان و بر اساس لزوم الگوگرفتن از اسوهٔ حسنه و ولیِّ الهی، باید به صورت روزانه در زندگی مسلمانان جاری و ساری گردد.
سه اصل «یقین قلبی»، «اقرار زبانی» و «عمل به ارکان» در تعریف ایمان، این رهنمود را میدهد که هر آموزه دینی باید از مرحله اول و دوم بگذرد و به مرحله سوم یعنی عمل درآید تا عنوان «ایمان» به خود گیرد.
در یک طبقهبندی، ایمان به دو بخش تقسیم شده است: ایمان مستقر و ایمان مستودع. از آیات و روایات استفاده میشود که از انسان، «ایمان مستقر» و عمل پیوسته و مستمر را خواستهاند و مفهومش این است که تمامی اعتقادات و ارزشها باید کاملاً در وجود بندگان و شخصیت آنان نهادینه گردد؛ درحالیکه «ایمان مستودع» حالتی است که ایمان برای فرد حاصل میشود، اما این حالت موقتی است و در مقام عمل، در موقعیتهای مختلف، گرفتاریها، سختیها و در گرههای زندگی، رخت برمیبندد و رنگ میبازد.
ایمان مستقر، موجب ایجاد هماهنگی و وحدت در شخصیت انسان میشود؛ بهگونهای که دیگر زبان او چیزی نمیگوید که قلبش آن را تصدیق نکند؛ بیشک این استقرار، زمانی رخ میدهد که اعتقادات و ارزشها به عمل منجر شود.
در بحث نهادینه کردن ارزشها نیز هدف همین است که از کودکی، که دوران شکلگیری شخصیت انسان است، این ارزشها در وجود فرد بهتدریج نهادینه شود تا به ایمانی مستقر دست یابد. این مهم، طبیعتاً برنامه ای منظم، حسابشده، منسجم و سیستماتیک را میطلبد که در موقعیتهای مختلف زندگی به عمل و اجرا درآید.
تکرار عمل صالح، پشتوانه لازم برای تقویت و استحکام ایمان
در ابتدای معرفت، وقتی ایمان در قلب انسان وارد میشود نیازمند پشتوانه است. بهترین پشتوانه برای اعتقاد و ایمان به یک ارزش، تمرکز، تمرین و تکرار مداوم عمل صالح است. در واقع انسان از طریق انجام مستمر عمل صالح در موقعیتهای گوناگون زندگی، ایمان خویش را مستحکم و ثابت میگرداند. چنانچه این پشتوانه لازم برای ایمان در وجود افراد استمرار نیابد، ایمان، مستودع و یا عاریه ای خواهد شد و از بین میرود. بنابراین از طریق انجام فراوان عمل صالح ایمان تثبیت میگردد.
علم یا عمل؟ و تأثیر آن در نظام فکری
علم اگر با عمل توأم شود در اثر تمرین و تکرار عمق پیدا میکند و بهتدریج مونس انسان میگردد. این امر موجب تمایل و علاقه به انجام دادنِ همیشگی عمل میشود.
ظرفیت وجودی انسان با کار و عمل افزایش مییابد و پس از مدتی رابطهای متقابل میان نظر و عمل حاصل میشود و نظام فکری آدمی شکل میگیرد و به تبع آن، باورها نیز تقویت میگردد.
خداوند بزرگ در قرآن کریم میفرماید:
«وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً»؛.[9]
همچنین در حدیثی نورانی از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است:
من أخْلَصَ لِلّٰهِ أربعینَ یَوْماً فَجَّرَ الله یَنابیعُ الحکمةِ مِن قَلْبِهِ عَلی لِسانِهِ؛[10]
هر بندهای که چهل روز خود را برای خداوند متعال خالص گرداند چشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری میشود.
این همان چیزی است که از آن به شناخت واقعی یاد میشود.
قرآن کریم از این شناخت واقعی با واژه «حکمت» یاد کرده است؛ در مورد حضرت داود(ع) میفرماید:
«وَآتَیْناهُ الْحِکْمَةَ»؛[11] و به او قوه درک حقایق عطا کردیم.
حکمت جامع این امر، دو جنبه نظری و عملی دارد. این تاکیدها برای این نیست که فقط جنبه های نظری برای انسان روشن شود و بر معرفت عقلی او افزوده گردد، بلکه بال دیگر، یعنی قوای عملی انسان و دستگاه هایی که در او کارگر هستند(چشم، گوش، مغز، قلب و ...) باید فعال شوند. بنابراین حکمت، معرفت به ارزشها همراه با عمل است که حداقل اگر چهل روز تمام، تمرین و تکرار شود، بهتدریج برای انسان گشایش و وسعت روحی حاصل میگردد.
ازاینرو، همانگونه که در نظام آموزش، برنامه ریزی، هدف و زمان آموزشی دقیقاً مشخص شده است، در نظام پرورش هم باید همینگونه عمل شود. شایسته نیست برای بخش مهمتر یعنی پرورش و تربیت، تنها به نگارش اهداف کلی بدون توجه به برنامه، بسنده کرد و هیچ راهکار و معیاری برای تحقق آن نداشت. برای رفع این معضل، در طرح نهادینه کردن ارزشها، پس از تبیین دقیق اهداف، برنامه ریزی و ارزیابی نیز انجام میشود.
هریک از اهداف با برنامه ای مشخص در مدت شش هفته یا چهل روز اجرا میشود. برنامه ریزی برای پنج هدف و محور بنیادین به این صورت است که هر هدف و محور در هر روز به مدت دهدقیقه یادآوری و تکرار میشود و هر هفته با یک طرح درس به منظور تعمیق و معرفت آن، به اجرا درمی آید و در پایان هر دورهٔ چهلروزه، اردویی برای تثبیت مباحث برپا شده و در پایان سال نیز ارزشیابی نظری و عملی برگزار میشود. همچنین با بازخوردگیری از خودارزیابیِ دانش آموزان، اولیا و مربیان، امکان دریافت و تنظیم گزارشی از پیشرفت پرورشی و ارزشی دانش آموزان به صورت کمی و کیفی فراهم میگردد.
اگر یک مدرسه بخواهد سیستمی مبتنی بر ارزشهای پایدار ایجاد کند و شاهد جاریشدن ارزشها در رفتار و همه فعالیتهای دانش آموزان باشد باید ابتدا یک برنامهٔ منظم روزانهٔ رفتاری برای دانشآموزان تعریف کند که از دو عنصر طول زمان و تداوم برخوردار باشد و بخشی از وظایف و تکالیف روزانه آنها تلقی شود. در حقیقت، نهادینهسازی به معنای واردکردن ارزشها به صورت رسمی و آشکار در زندگی روزمره و در همه تصمیم گیری های روزانه و تمامی فرصتها و فعالیتهای کلاس و مدرسه و منزل میباشد.
مدل مفهومی طرح نهادینهسازی ارزشها
برای نهادینهسازی یک ارزش، سه مرحله در چارچوب کلی در برگیرنده این مدل است:
بیرونیسازی؛
عینیسازی(بیان مصادیق)؛
درونیسازی؛
در مرحله بیرونیسازی، ارزشها به طور دقیق در قالب طرح درس به صورت واضح و روشن بیان میشود.
در مرحله عینیسازی، مصادیق واضح ارزشها مشخص و معین میشود. باید توجه داشت که برای جاریسازی ارزشها وجود یک مصداق رفتاری معین الزامی است و نباید به مصادیق دیگر پرداخته شود.
در مرحله درونیسازی، باید دانش و شناخت ارزش در زندگی روزمره دانش آموزان وارد گردد. با افزایش معرفت و پرداختن به ابعاد گوناگون ارزش از زاویه های مختلف و با روشهای گوناگون در این مرحله، موجب تعمیق و درونیشدن ارزشها میشود.
در هر یک از این سه مرحله میتوان از ابزارها و سازوکارهای مختلفی استفاده کرد تا در طول زمان بهتدریج یک ارزش نهادینه شود.
اولین روش پیادهسازی ارزشها عاملبودن خود معلم و مربی در مدرسه و والدین در خانه است که به عنوان راهبر، ارزشها را نهادینه میکنند. چون تنها بیان ارزشها کافی نیست، بلکه معرفی ارزشها در عمل و با استفاده از نمادها موجب میشود که دانش آموزان رفتار درست را تشخیص دهند و در ادامه با تشویق، رفتار ارزشی در آنان شکل گیرد و کمکم تثبیت گردد.
با وجود همه اینها تا زمانی که معیارهایی برای تشویق و خودارزیابی و سنجش رفتارِ ارزش مدار تعریف نشود نمیتوان انتظار واردشدن ارزشها را در همهٔ جنبه های زندگی در مدرسه داشت. تمرین و تکرار و ارزیابی و دادن بازخورد مثبت از طرف معلمان و مربیان و مدرسه بسیار حائز اهمیت است و دانشآموزان باید درک کنند که همسویی با ارزشها در رفتار آنان برای خود و دیگران ارزش والایی دارد و در نتیجه، تعهد بیشتری برای تبعیت از آنها را از خود بروز خواهند داد.
سیستم تشویق معنوی در هر دو صورت فردی و گروهی نباید مورد غفلت واقع شود، زیرا سیستم های پاداش، مهمترین تأثیر را در رفتار فرد بهجا خواهد گذاشت.
اصول عملیاتی نهادینه سازی ارزش ها
چارچوب مورد استفاده در مدرسه و منزل:
ـ گوشدادن؛
ـ نگاهکردن؛
ـ اندیشیدن؛
ـ اقدام و عملنمودن؛
سازوکارهای نهادینهسازی ارزش ها
ـ طرح موضوع نهادینهسازی ارزش ها توسط معلم در کلاس با طرح درس، کتاب، فیلم، نمایشنامه، شعر و ...؛
ـ چاپ و نصب بنر با مضمون ارزش ها؛
ـ تهیه و توزیع کارت ها و یا کاتالوگ ارزش ها؛
ـ قراردادن پیام های مرتبط با ارزش ها در محل های مناسب؛
ـ حفظ آیات و روایات کوتاه مرتبط با ارزش ها؛
ـ نصب مضامین ارزشی روی تابلوی اعلانات؛
ـ برگزاری مسابقات جملهنویسی، شعر، نقاشی و ... درخصوص ارزش ها؛
ـ برگزاری جلسات بحث گروهی در رابطه با ارزش ها؛
ـ بیان واقعه و قصه در زمینه ارزش ها؛
ـ توزیع کتابهایی مرتبط با ارزش ها؛
ـ نمایش جملات در کلاس خوشنویسی و تصویر در کلاس هنر و نقاشی در رابطه با ارزش ها؛
ـ اجرای برنامه نهادینهسازی ارزش ها در زنگ ورزش.
نهادینهکردن ارزشها در حقیقت عملیاتیکردن و اجراییکردن سند تحول بنیادین نظام آموزش و پرورش کشور است.
امید است مؤسسه فرهنگی تربیتی توحید به کمک مدیران، معلمان، مربیان و کادر مدارس و خانوادهها بتواند ارزشها را در شخصیت دانشآموزان نهادینه کند. همه همت و هدف این اثر بر همین موضوع متمرکز است. برخود لازم میدانم از همکاریهای حجةالاسلام و المسلمین سیدمحسن آزادی، دکتر سیداحسان افشاریزاده و سرکار خانمها فرهادیان، توکلی و قربانی در ساماندهی این اثر تشکر کنم.
[1]. «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَى اللهِ وَاللهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِید». (فاطر، آیه15)
[2].«یَا أَیُّهَا الإِنسَانُ مَا غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَرِیم». (انفطار، آیه6)
[3]. بحارالانوار، ج18، ص202.
[4]. «عَظُمَ الْخالِقُ فى اَنْفُسِهِمْ، فَصَغُرَ ما دُونَهُ فى اَعْیُنِهِمْ». (نهجالبلاغه، خطبه193)
[5]. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللهَ وَابْتَغُواْ إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ». (مائده، آیه۳۵)
[6]. ذاریات، آیه56.
[7] .یس، آیه61.
[8] . «لَقَدْ کانَ فِی رَسولِ اللهِ اُسْوَةٌ حَسَنَة». (احزاب، آیه 21)
[9]. اعراف، آیه142.
[10]. بحارالانوار، ج67، ص249.
[11]. ص، آیه20.

هشتمین مظلوم
ماه صفر به پایان میرسد. شهادت امام هشتم در آخرین روز این ماه، پایان دو ماه سوگورای است. از آغاز محرم، سرشک غم باریدهایم، تا عاشورا، اربعین، بیستوهشتم صفر و سرانجام روز شهادت حضرت رضا(ع). اینک جهان تشیع در سوگ غریب خراسان است، والامردی که در راه آرمان و برای کسب خشنودی حضرت حق، شکیبا و استوار، رضای الهی را به جان پذیرفت و رهروان طریق توحید را تا رسیدن بر قلههای شرف و وادی رستگاری رهنمون شد. هشتمین مظلوم، عصارۀ ایمان و هدف، آمیزهای از دانش و تقوا، عبادت و بینش، مبارزه و پایداری و اراده و همت بود. او، هر چند در اوج عزت و جلال، اما اسیر ظلم مأمون بود؛ آنگونه که گاهی از خدایش، مرگ میطلبید. آه از آن انگور مسموم، که رضای آل محمد علیهم السلام را به رضوان برد! وای از آن زهر جفا که امام جواد را یتیم کرد!

پیام رهبر انقلاب درپی ترور دانشمند هستهای و دفاعی شهید محسن فخریزاده
حضرت آیتالله خامنهای در پیامی با تبریک و تسلیت شهادت و فقدان دانشمند برجسته و ممتاز هستهای و دفاعی جناب آقای محسن فخریزاده، بر مجازات قطعی عاملان و آمران این جنایت و همچنین لزوم پیگیری تلاش علمی و فنی این شهید تأکید کردند. متن پیام رهبر انقلاب اسلامی به این شرح است: بسم الله الرّحمن الرّحیم دانشمند برجسته و ممتاز هستهئی و دفاعی کشور جناب آقای محسن فخریزاده به دست مزدوران جنایتکار و شقاوتپیشه به شهادت رسید. این عنصر علمی کمنظیر جان عزیز و گرانبها را به خاطر تلاشهای علمی بزرگ و ماندگار خود، در راه خدا مبذول داشت و مقام والای شهادت، پاداش الهی اوست. دو موضوع مهم را همهی دستاندرکاران باید به جِدّ در دستور کار قرار دهند، نخست پیگیری این جنایت و مجازات قطعی عاملان و آمران آن، و دیگر پیگیری تلاش علمی و فنی شهید در همهی بخشهائی که وی بدانها اشتغال داشت. اینجانب به خاندان مکرم او و به جامعهی علمی کشور و به همکاران و شاگردان او در بخشهای گوناگون، شهادت او را تبریک و فقدان او را تسلیت میگویم و علو درجات او را از خداوند مسألت میکنم. سیّدعلی خامنهای ۸ آذرماه ۹۹