آموزش از طریق تئاتر

مینو میرشاه ولدخانی

تئاتر، تقلید یا نمایشی از زندگی است که برای سایرین اجرا می‌شود و در هر فرهنگ و هر دوره‌ای نیز وجود داشته و دارد. گرچه غالبا به دنیای خیالی و قراردادی تئاتر به دیده یک سرگرمی صرف می‌نگرند، اما این ابزار یکی از اولین راه‌هایی است که کودکان به واسطه­ آن درباره­ زندگی، اعمال و نتایج رفتارها، سنن و باورها، دیگران و خودشان چیز می­ آموزند. گرچه برنامه‌های آموزش تئاتر در بسیاری از مدارس ابتدایی و راهنمایی سطح کشور وجود دارد، تنها معدودی قادر به درک اهمیت و قدرت درام در زندگی و آموزش هستند.

بازیگران فطری
کودکان از همان بدو تولد برای معنا بخشیدن به جهان اطرافشان از "وانمودن" استفاده می­کنند. آنان محیط اطرافشان را مشاهده می­کنند و بدان پاسخ می­دهند و از کلمات و اعمال بزرگترها تقلید می‌کنند. این بازیگران کوچک خود به خلق موقعیت دست می‌زنند و نقش‌ها را به سایرین نیز تفویض می‌کنند. آنان با همسالانشان بده و بستان کلامی و عاطفی دارند و فضاها و ابزارها را می‌چینند تا داستان‌هایشان را صورت تحقق بخشند. آنان یکدیگر را رهبری می‌کنند تا نمایشی را سامان دهند و به نمایش یکدیگر گوش می‌سپارند. به عبارت ساده‌تر، کودکان با توانایی‌های بالقوه‌شان برای نمایشنامه‌نویسی، بازیگری، طراحی، کارگردانی و تماشاگری به مدرسه قدم می‌گذارند.
دانش‌آموزان در هر کلاسی می‌توانند مدعیان نیرو و نوید بخش آینده تئاتر امروز باشند. ما مجبور نیستیم منتظر تجهیزات و امکانات گران قیمت باشیم. با دادن شانس خلق نمایشنامه به کودکان و تماشای نمایش‌های سایرین، آنان می‌توانند به جهان‌‌ گذشته، حال و آینده و حد نهایی دنیای مجازی خیال سفر کنند. دانش ­آموزان به صورت غریزی به توانایی‌ها و قوه­ی تخیل برای رفتن در قالب دیگران مجهز و قادر هستند حین کشف واقعیت‌های پیچیده و امکانات نامحدود جهان اطرافشان، به فهم و درک انسان‌های پیرامونشان نائل آیند.

 

یادگیری به وسیله­ نمایشنامه­ خلاق
آموزش تئاتر در دبستان منوط به داشتن یک درام خلاق است، فرم قاعده ­مندی از همان وانمودن‌های کودکانه که در نمایشنامه به مثابه یک فرآیند طبیعی و رو به رشد، سازماندهی می شود. آموزگار توانا می‌تواند دراماتیزه کردن‌های فی البداهه را بر داستان‌ها و مفاهیم برگرفته از ادبیات، تاریخ، وقایع معاصر و تخیلات دانش‌آموزان استوار کند.
معمولا ‌آموزش خلاقانه درام با آماده ­سازی اذهان و ایجاد انگیزه آغاز می‌شود. آموزگار داستانی تعریف می­کند یا ایده‌ای ارائه می‌دهد، سپس دانش ­آموزان درباره­ کنش‌های نمایش، تقسیم‌بندی نقش‌ها و این که فضای کلاس چگونه می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، به بحث می‌پردازند. از زمانی که برنامه‌ریزی صورت گرفت، دانش ­آموزان نمایشنامه را چه به صورت بخش بخش و چه به صورت کامل، بازی می‌کنند. آنان پس از تحلیل و ارزیابی هر نمایشنامه، ممکن است که هر صحنه را یک یا دو بار با پیرایش یا افزایش حجم آن تکرار کنند.
درام خلاق به عنوان بخش کاملی از برنامه تئاتر، می‌تواند در مقطع راهنمایی نیز ادامه یابد که معمولا به صورت فی البداهه برگزار می‌شود. همچنان که دانش ­آموزان ارتباطشان را اصلاح و بر تفسیر و اجرای متون نمایشی تمرکز می­کنند، فرآیند یادگیری مشاهده، خلق و ارزیابی­شان پیچیده و دورنما می‌شود.
 

فواید آموزش تئاتر برای کودکان
تئاتر می‌تواند بهترین ابزار برای فعال و سلامت نگه­داشتن کودکان باشد، می‌تواند احساس اعتماد به نفس و توانایی سخن گفتن در جمع را افزایش داده و مکانی برای تمرین خلاقیت به وجود بیاورد.
معمولا والدین درباره­ فواید ورزش‌های گروهی چیزهایی می‌شنوند، اما کلاس‌های تئاتر و تولیدات نمایشی مزایایی ـ همچون افزایش آرامش هنگام صحبت در جمع، عزت نفس بیشتر، اعتماد به کارهای گروهی و گشودن روزنه مثبتی که به کودکان کمک کند تا یاد بگیرند که چگونه مشکلاتشان را به شیوه‌های خلاقانه و غیر معمول حل کنند ـ به همراه دارند که در هیچ برنامه­ ورزشی یافت نمی‌شوند.
 

آماده­ سازی یک نمایش منجر به افزایش اعتماد به نفس و احساس مقبول بودن می‌شود
هر فرد به مکانی احتیاج دارد که به آن تعلق خاطر داشته و احساس کند که در آنجا کاملا می‌تواند خودش باشد. برای کودکان درونگراتر که در فعالیت‌های گروهی مانند برنامه‌های سازمان یافته ورزشی قاطعیت لازم یا توان جسمانی کافی را ندارند، تئاتر می‌تواند گزینه مناسبی برای کسب اعتماد به نفس در سنین پایین‌تر باشد. بازی در یک نمایش یا در آغاز تنها نگریستن به نمایش سایر کودکان،‌ شیوه‌های جدید ارتباط با گروه همسالان و پرورش شناخت خویشتن حین کار گروهی، اعتماد به یکدیگر و مهم­تر از همه احساس خواسته شدن را به کودک هدیه می­کند.
جو مثبت کشف استعدادهای غریزی در حین یادگیری نحوه کار با سایر کودکان به شیوه­ای مفید و خلاق می­تواند قدم مثبتی برای افزایش عزت نفس یک کودک بوده و همچنین به شکل بنیادینی موفقیت آنان در مدرسه و زندگی خانوادگی را تضمین کند. بنا به نظر"آنتونی هوبرت" (Anthony Hubert )، بنیانگذار تئاتر "راکی مونتین"( Rocky Mountain) کودکی که به کار تئاتر اشتغال می­ورزد، در پیشرفت کامل یک ذهن جوان شرکت می­کند. چنانچه فردی از همان سنین کودکی بیاموزد که از لحاظ احساسی آمادگی لازم را کسب کند، می‌تواند شرکت کننده فعال گروهی باشد که همان جهان است.
 

تجربه­ تئاتر، سخنوری در جمع را جذاب می‌کند
ایستادن در صحنه و خواندن خطوط مشخصا برای تمرین توانایی‌های سخنوری در جمع سودمند است، اما نکته ظریف مسأله در اینجاست که کودک نهایتا این توانایی را برای دفاع از خود و بیان بهتر خویش به کار خواهد بست. فواید توانایی صحبت کردن با بزرگسالان به نحوه شایسته در جمع و در کلاس قابل توجه است. بچه‌هایی که هنر سخنوری در جمع را به شیوه‌ای قاعده‌مند(تئاتر) تمرین می‌کنند، یاد می‌گیرند که در دنیای واقعی نیز (پیش از آن که ترس ضعیف کننده‌ای که بیشتر بزرگسالان هنگام صحبت در مقابل جمع دارند، شانس آن را بیابد تا کاملا آنان را دربر بگیرد) به همین شکل رفتار نمایند.
 

ثبت نام کودک در یک دوره یا انجمن هنرهای نمایشی روش موثری است برای آموزش

چیزهای ساده­ای همچون تقویت صوت، حافظه، مدیریت ترس از صحنه و استفاده از چیزها به مثابه ابزار صحنه و افزایش تخیل برای قدرت بخشیدن به نیروی کلمات. این تمرین در واقع به موفقیت‌های بیشتر در مدرسه و افزایش توانمندی برای تصدی ریاست در فعالیت­های دیگر همچون ورزش‌های گروهی منجر خواهد شد.
 

تولیدات نمایشی بارقه­ های خلاقیت را آزاد می­سازند
آلبرت انیشتن در جایی می‌گوید: "ابتکار مهم­تر از دانش است." درست همانند هر مهارت دیگری، بر روی قوه ابتکار نیز باید کار کرد تا به توانایی حل مشکل، که در محیط‌های کار قرن بیست و یک مورد نیاز است، بدل شود. غالبا شیوه‌های سنتی آموزشی، کودکان را در چهارچوب قرار می­دهند. تئاتر به کودکان کمک می­کند که ورای این چهارچوب‌ها زندگی کرده و به خاطرش مورد تحسین قرار بگیرند و همچنین راه خوبی برای به کار بستن توانایی‌های خلاقشان در حل مشکلات، نشانشان می‌دهد.
پرورش خلاقیت حتی برای کودکانی که در ورزش‌های گروهی نیز موفقند، اهمیت دارد. به غیر از بازی و خواندن، تئاتر راه­های زیادی برای کشف خلاقیت - همچون ساختن و رنگ آمیزی صحنه، طراحی لباس، طراحی نور و صدا، نمایشنامه‌نویسی، ساخت موسیقی، و ... پیش پای کودک می‌گذارد.
سیندی وریان (Cindy Verian)، صاحب و کارگردان تئاتر "ستارگان جوان" شعارش این است که من هر روز یکی از کارهایی را انجام خواهم داد که از آن می‌ترسم."کودکان باید ریسک کنند تا رشد یابند." او توضیح می‌دهد: "این همان چیزی است که در کلاس­های من پرورش می­یابد. کودکان پیش از نمایش نزد من می‌آیند و می‌گویند که ترسیده‌اند. من جواب می‌دهم عالیست، حالا آن انرژی مفرح را بگیرید و یک کار بزرگ با آن انجام دهید"!
آموزش تئاتر محل امنی برای تمرین خلاقیت و انجام ریسک‌های شخصی برای کودکان فراهم آورده و با صدور مجوز به آنان برای ابراز وجود در مقابل جمع، اعتماد به نفسشان را چه بر روی صحنه و چه در روابط روزمره، تقویت می‌کند.
 

نمایش کارکرد تحصیلی را افزایش می‌دهد
نتایج تحصیلی بسیاری از دانش­ آموزان ارتباط معناداری را میان اشتغال به تئاتر و پیشرفت تحصیلی نشان می‌دهد. دانش ­آموزانی که به این هنر می‌پردازند، به غیر از کسب نمرات بهتر به نسبت همکلاسی‌هایشان غالبا توانایی بالاتری در خواندن از خود به نمایش گذاشته، حضور ذهنشان را از دست نداده و بر خلاف همتایان خود، عموما بیشتر وقت خود را در مدرسه می‌گذرانند.
 

دانش ­آموزان تئاتری از همتایانشان پیشی می‌گیرند
هیات برگزار کننده آزمون ورودی کالجی در واشنگتن گزارش می‌دهد که با استفاده از اطلاعات مندرج در پرسشنامه­ دانش­ آموزانی که در سال­های 2001، 2002، 2004و 2005 در آزمون ورودی این کالج شرکت کرده­ اند، می­توان نتایج زیر را استخراج کرد:
دانش­ آموزانی که تا آن زمان در اجرای یک نمایش همکاری کرده بودند، در مؤلفه­ های گفتاری به طور میانگین 65.5 نمره و در آزمون­های ریاضی 35.5 نمره بیشتر از همتایان خود کسب نمودند.
دانش ­آموزانی که دوره­ های مطالعات درام شناسی را گذرانده بودند، در امتحان­های شفاهی بطور میانگین 55 نمره و در آزمون­های ریاضی 26 نمره بیشتر از سایر دانش ­آموزان کسب کردند.
همچنین این تحقیق نشان می­دهد که دانش ­آموزانی که در معرض خطر اخراج قرار دارند، درام و کلاس­های هنری دیگر به انگیزه­ ماندنشان در مدرسه تبدیل می­شود، چرا که اینان سه برابر بیشتر از سایرین احتمال دارد که جایزه­ای را به خاطر حضورشان در مدرسه دریافت کنند.
 

درک خواندن
درام از یاد گیری خواندن الفبا تا مطالعه عمیق ادبیات شکسپیری، می­تواند نقش معناداری در پیشرفت متناوب توانایی­های خواندن برای دانش­ آموزان بازی کند. مطالعات نشان می­دهند که نه تنها اجرای یک داستان و تعدادی فعالیت­های نمایشی دیگر در کلاس به فهم دانش­ آموز از اثری که اجرا می­شود، کمک می­کند، بلکه این تجربیات به آنان درک بهتری نیز از آثار ادبی دیگر و همچنین از زبان و به طور کلی از نحوه بیان می‌دهد.
 

نحوه­ کار کردن با کودکان
مرحله­ اول:
بچه‌ها را دایره‌وار گرد آورید. از آنان سؤال کنید که درباره تئاتر چه می­دانند و چگونه فکر می­کنند؟ به گرد دایره بچرخید و از هر کودک بخواهید که چند دقیقه درباره­ مفهومی که تئاتر برایش دربردارد، صحبت کند. این به شما کمک می­کند بدانید که این کودکان به طور اخص به چه چیزی برای یادگیری احتیاج دارند؟
مرحله دوم:

نام کاراکترهایی که معمولا کودکان می­شناسند را بنویسید و آن‌ها را در درون یک کلاه بریزید تا آن‌ها از میانش به صورت اتفاقی بردارند. به آنان زمان دهید تا تمرین کرده و اجازه دهید تا در مقابل گروه اجرا کنند. این به هر کودک فرصت می‌دهد تا برای لحظاتی به جای یکی از کاراکترها باشد. این تمرین ساده به همه­ی شرکت کنندگان شانس لمس نزدیک تماشاچی را می‌دهد.
مرحله­ سوم:
از هر کودک بخواهید که یک مونولوگ خیلی کوتاه را اجرا کند. این اجرا نباید بیشتر از 30 دقیقه طول بکشد. این تمرین ابزاری سودمند برای کمک به حافظه است. همچنین در این تمرین صدای مطلوب برای تئاتر نیز باید فراگرفته شود.
مرحله­ چهارم:
نمایش کوتاهی انتخاب کنید تا کودکان برای والدینشان اجرا کنند. نقش را میانشان تقسیم کنید. در آماده­ سازی لباس و گزینش موارد مناسب به آنان کمک کنید. ابزارآلات صحنه را مختصر بگیرید چرا که ممکن است همه والدین از عهده مخارج آن برنیایند.
مرحله­ پنجم:
کل زمان یک کلاس را صرف کار کردن با کودکان بر روی آماده ­سازی صحنه نمایش کنید. آموزش تئاتر به کودکان مواردی غیر از بازیگری را نیز شامل می­شود. دست و پنجه نرم کردن با کلیه مراحل آماده­ سازی یک نمایش، خود یک دوره آموزشی تمام و کمال است.